هند با تولید حدود 6 میلیون تن پنبه در سال بزرگ ترین تولیدکننده پنبه در جهان به شمار می رود و پس از آن ایالات متحده آمریکا و چین با اختلاف زیاد از سایر کشورها در جایگاه دوم و سوم قرار دارند که قسمت عمده این تولید در صنایع نساجی کشور خودشان مورد استفاده قرار می گیرد.
طبق آمار سال 2019، 10 کشور برتر تولیدکننده پنبه جهان هند، ایالات متحده امریکا، چین، برزیل، پاکستان، ترکیه، ازبکستان، استرالیا، ترکمنستان، بورکینافاسو هستند، البته بزرگ ترین فروشندگان پنبه به صورت خام، آمریکا با 4.9 میلیارد دلار و آفریقا با 2.1 میلیارد دلار می باشند که تجارت خارجی این محصول کشاورزی در حدود 12 میلیارد دلار تخمین زده می شود.
یارانه 2 میلیارد دلاری آمریکا برای کشت پنبه
تولیدکنندگان پنبه در آمریکا به شدت توسط یارانه دولتی با 2 میلیارد دلار در سال حمایت می شوند، با این حال چین بزرگ ترین کشوری است که از طریق یارانه این بخش را حمایت می کند؛ اما تولیدکنندگان در بسیاری از کشورهای در حال توسعه در قبال محصول خود مبلغ کمی دریافت می کنند یا برای رقابت با کشورهای توسعه یافته دچار مشکل می شوند.
نیاز سالانه صنعت نساجی و ظرفیت جذب پنبه کشور 250 هزار تن است، علی رغم اهمیت تولید پنبه در کشور، میزان تولید آن در دهه های اخیر در کشور با کاهش همراه بوده که همین امر باعث شد ایران به یک واردکننده این محصول تبدیل شود؛ بنابراین بخش قابل توجهی از پنبه مورد نیاز صنعت از محل واردات از کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و هند تامین می شود که عمده واردات پنبه، از ازبکستان است.
ایران در گذشته و در برخی سال ها صادرکننده پنبه نیز بوده، اما از سال 1380 با سیر نزولی کشت پنبه مواجه شدیم، به همین دلیل وزارت جهاد کشاورزی طرح خودکفایی در تولید پنبه را از سال 1394 تا سال 1404 در دستور کار خود قرار داد، به طوری که پیرو برنامه 10ساله این وزارتخانه برای رسیدن به خودکفایی در تولید پنبه، در سال 1399 خوداتکایی به 68 درصد رسید.
کشت پنبه در دهه 50 در سطح 350 هزار هکتار از اراضی کشاورزی انجام می شد و در دهه 80 سطح زیرکشت این محصول به 320 هزار هکتار و 600 هزار تن تولید رسید؛ اما به تدریج سیر نزولی تولید این محصول به دلیل از دست دادن جذابیت اقتصادی، بالابودن هزینه تولید این محصول نسبت به متوسط جهانی و کشورهای همسایه، کاهش سود خالص این محصول و کاهش انگیزه کشاورزان برای قراردادن این محصول در الگوی کشت شروع شد و در سال 1395 سطح زیرکشت به 70 هزار هکتار با تولید 161 هزار تن رسید که پنبه محلول استحصالی حدود 48 هزار تن بوده است.
طی سال های بعد به تدریج سطح زیرکشت پنبه افزایش یافت بر اساس آمارهای موجود در سال 1398 سطح زیر کشت به 99 هزار هکتار و در سال 1399 به حدود 98 هزار و 810 هکتار رسید که منجر به تولید 80 هزار تنی پنبه در کشور شد. این آمارها بیانگر خوداتکایی 68 درصدی در پنبه محلول در سال 99 شد.
برنامه وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم برای خودکفایی در تولید پنبه
وزارت جهاد کشاورزی دولت سیزدهم چشم انداز خودکفایی در تولید پنبه را از اولویت های خود قرار داد به همین منظور از سال گذشته توسعه تولید پنبه در کشور موردتوجه قرار گرفت و نسبت تولید داخل به واردات افزایش یافت و حالا با توجه به نیاز سالانه به 250 هزار تن پنبه و علی رغم عدم ارائه آمار رسمی تولید در سال 1400، روند تولید این محصول مهم از دو سال گذشته رشد صعودی داشته است که با این روند می توان پیش بینی کرد در سال 1402 دستیابی به خودکفایی در تولید پنبه محلوج دست یافتنی باشد.
رشد 20 درصدی تولید و کاهش 15 درصدی واردات
بنا بر این گزارش، در سال گذشته 250 هزار تن پنبه در سطح 98 هزار و 500 هکتار از اراضی کشور تولید شد و امسال پیش بینی می شود میزان تولید و خرید این محصول به 300 هزار تن برسد که رشد 20 درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می دهد؛ همچنین در پنج ماهه سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته واردات 15 درصد کاهش یافته است.
افزایش 81 درصدی نرخ خرید تضمینی پنبه از کشاورزان
حال با اقدام دولت سیزدهم در 1.5 سال گذشته با اصلاح نرخ خرید تضمینی این محصول شرایط را برای کشاورزان تسهیل کرده است به طوری که کشاورزان انگیزه زیادی برای کشت دارند. به تازگی شورای قیمت گذاری محصولات کشاورزی دولت سیزدهم، نرخ خرید تضمینی هر کیلوگرم پنبه وش (محصول خام) در سال زراعی (1402 - 1401) را 28 هزار تومان تعیین کرد در حالی که در سال 1400 - 1401 قیمت این محصول 15 هزار و 463 تومان بود.
بر اساس این گزارش، در سال 1399 و دولت گذشته قیمت خرید تضمینی هر کیلوگرم پنبه وش در حالی 7500 تومان تعیین شده بود که وزارت جهاد کشاورزی قیمت تمام شده تولید این محصول را 10 هزار تومان اعلام کرده بود.
اکنون محصول پنبه در بیش از 18 استان کشور کشت می شود، اما کشت عمده این محصول مربوط به استان های خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، گلستان، فارس و اردبیل است، البته کشت پنبه در مناطق جدیدی از استان های ایلام، لرستان، سیستان و بلوچستان و مناطق گرمسیر همچون استان کرمانشاه در حال انجام است.
دولت سیزدهم در حالی افزایش 81 درصدی قیمت خرید تضمینی پنبه را در حمایت از کشاورزان و تولید اعلام کرد که قیمت جهانی و وارداتی این محصول از پنج دلار به سه دلار را شاهد هستیم. حال به نظر می رسد با افزایش تولید پنبه در کشور و کاهش قیمت جهانی این محصول، صنعت نسانی با رونق مواجه شود و از سوی دیگر با حرکت به سمت خودکفایی آن محصول در کاهش قیمت پوشاک و البسه در کشور اثر گذار باشد.
