بانک و صنعت، تجربه تدوین و اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده در سال‌های اخیر در کشورهای متعدد نشان می‌دهد که این نظام مالیاتی یک منبع درآمد قابل اتکا برای دولت است. یکی از مزیت‌های این مالیات سادگی وصول و پرداخت آن نسبت به سایر انواع مالیات‌ها است.مزیتی که باعث شده است به عنوان رایج ترین نوع مالیات شناخته شود. همچنین مالیات ارزش افزوده بدلیل مزایای دیگری از جمله درآمدزایی زیاد و مهم‌ترین آن کاهش وابستگی هرچه بیشتر درآمد دولت به نفت، یکی از بهترین نظام‌های مالیاتی غیر مستقیم شناخته شده است.
در طول چهل سال گذشته که این نوع مالیات معمول بوده، تعداد کشورهایی که مالیات بر ارزش افزوده را برقرار ساخته اند، از مرز یکصد و بیست مورد گذشته است. این مالیات که زمانی مختص کشورهای جامعه اروپایی بود; به تدریج و با سرعت، در بسیاری از کشورهای پیشرفته اقتصادی دیگر و نیز کشورهای در حال توسعه رواج پیدا کرد. مزایای متعددی برای توجیه مالیات بر ارزش افزوده عنوان می شود که در زیر به نمونه هایی از آنها اشاره می گردد.
1- درآمدزایی جدید به منظور پاسخگویی به هزینه های دولت
مالیات بر ارزش افزوده دارای وسعت دامنه وصول می باشدکه این مالیات معمولا بیش تر کالاها و خدمات را در برمی گیرد. مالیات هایی که با اهداف متعادل سازی توزیع درآمدها یا ایجاد کارایی بیش تر اقتصادی وصول می شوند، دارای پایه مالیاتی کوچک تر و نیز نرخ مالیاتی بالاتری هستند. از طرفی افزایش نرخ مالیات نیز به دلیل از بین بردن انگیزه تولید و تشویق فعالیتهای زیر زمینی، فرصت های فرار مالیاتی واجتناب از پرداخت مالیات را زیادتر و در نهایت، درآمد دولت را کمتر می کند. در حالی که به دلیل وسیع بودن پایه، مالیات بر ارزش افزوده را می توان با نرخی کمتر در مورد کلیه فروش های مرتبط یا بخش های مختلف بازرگانی اعمال و به این ترتیب، درآمد مالیاتی بیش تری را بدون از بین بردن انگیزه تولید، برای پاسخگویی به هزینه های دولت ایجاد کرد.
2- فرار مالیاتی حداقل
امکان کاهش فرار مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده، به دلیل کمتر بودن نرخ آن در مقایسه با سایر مالیات ها با پایه محدود، منبع درآمد مطمئنی را برای دولت ایجاد می کند. از طرفی دیگر چون عدم پرداخت مالیات از جانب فروشنده، پای خریدار کالای او را برای منظور کردن مالیات متعلقه به میان می کشد، منافع یک طرف، زیان طرف دیگر را موجب می شود و در صورت موثر بودن نظام کنترل، فرار مالیاتی به حداقل کاهش می یابد.
3- تسهیل ورود به پیمان های منطقه ای
برخی از پیمان های منطقه ای بنا به دلایلی، نظیر ایجاد وحدت نظام مالیاتی در مناسبات اقتصادی کشورهای عضو پیمان، برقراری یکنواختی فشار مالیاتی، متمایل ساختن انگیزه های کشورهای عضو به سمت افزایش کارایی، گسترش صنعت، استفاده از مزایای بی طرفی و خنثی بودن، آسیب نرساندن به کالاهای وارداتی و گسترش رقابت داخلی، مالیات بر ارزش افزوده را از جمله شرایط عضویت برای اعضا تعیین کرده اند.
4- نوسازی و ایجاد تحول در نظام مالیاتی
با گسترش و پیچیده شدن ساختار اقتصادی، لزوم نگهداری حساب ها در بنگاه های مختلف اعم از کوچک و بزرگ بیش تر می شود. در نظام مالیات بر ارزش افزوده به دلیل این که هر بنگاه نیازمند نگهداری حساب های خود به طور کامل است، به کارگیری ماشین های محاسبه الکترونیک و رایانه برای پردازش اطلاعات و کنترل حساب ها ، معمول تر از سایر مالیات هاست. نوسازی و توسعه نظام محاسبات مالیاتی موجب ایجاد تحول در نظام های مالیاتی کهنه و سنتی می شود و این تحول صرفه جویی در زمان و کادر اجرایی را افزایش می دهد.
5- سهولت کنترل و حسابرسی
چون در روش صورتحساب یا فاکتور فروش برای محاسبه و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، اقلام فروش کالا و خدمات در ستون های مربوط درج و بر این مأخذ، نرخ مالیات تعیین و اعمال می شود و همچنین صورتحساب های مزبور در دفاتر حسابداری مودیان ثبت و منعکس می گردد، بنابراین (به ویژه در حالت نرخ مالیات واحد)، نظام کنترل، ساده و موثر است.
6- کمترین تأثیرات منفی
مالیات بر ارزش افزوده، از نظر اقتصادی، یک مالیات خنثی یا بی تفاوت به حساب می آید; بدین معنا که ماهیتا بر عوامل تولید (سرمایه گذاری، اشتغال و ...) و نیز تصمیم گیری های اقتصادی موسسات و اشخاص، کمترین تأثیرات منفی را برجای می گذارد. در این زمینه، عنوان می شود که چون مالیات بر ارزش افزوده به صورت متناسب بر ارزش افزوده عوامل مختلف در فرآیند تولید اعمال می شود، بنابراین به نفع روش خاصی از تولید عمل نمی کند. بر اساس موارد ذکر شده، گفته می شود که با اعمال مالیات بر ارزش افزوده خللی به تخصیص بهینه عوامل تولید توسط نیروهای بازار وارد نمی شود. خنثی بودن مالیات بر ارزش افزوده از دیدگاه اقتصادی و تجاری از جمله دلایل کشورهای اروپای مرکزی و شرقی برای پذیرش مالیات بر ارزش افزوده بوده است.
علاوه بر مواردی که در بالا به آنها اشاره شد گفتنی است که با اجرای قوانین مالیاتی همچون قانون مالیات بر ارزش افزوده و پرداخت آن براساس مصرف کالا و دریافت خدمات، بسترهای رونق اقتصادی، گسترش زیرساخت های عمرانی و خدمات عمومی فراهم می‌گردد. با اجرایی شدن قانون مالیات ارزش افزوده در کشور بخشی از اعتبارات از محل وصول آن به شهرداری‌ها و دهیاری های هر منطقه اختصاص می‌یابد به طوری‌که از میزان 9 درصد مالیات بر ارزش‌افزوده کالا و خدمات میزان 3درصد به شهرداری‌ها داده می‌شود که در توسعه زیر ساخت های شهری نقش اثرگذاری دارد و یک درصد آن به حوزه سلامت و درمان اختصاص داده می‌شود که در این خصوص می‌توان نقش سهم مالیات را در موفقیت طرح جامع نظام سلامت که به اجرا درآمده است و پوشش هزینه‌های درمان مشاهده کرد.
در نهایت می توان نتیجه گیری نماییم که نظام مالیات بر ارزش افزوده با پویایی، دقت، نظم و سهولتی که دارد می تواند برای تامین بخشی از منابع مورد نیاز برای ایجاد وتوسعه زیرساخت های شهری و روستایی مورد استفاده قرار گیرد وتنها با تکیه برمنابع پایدار می توان به نیازهای فزاینده ای که هر روزه ابعاد و زوایای تازه ای پیدا می کند پاسخ داد.
سازمان امور مالیاتی
