به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت ، وزارت نفت به‌منظور تربیت سرمایه انسانی مورد نیاز کشور در رشتههای بالادستی، در اوایل دهه 1380 از طریق حمایت مالی، تامین تجهیزات آزمایشگاهی و تربیت کادر علمی با هماهنگی وزارت علوم اقدام به ایجاد دانشکدههای مهندسی نفت در دانشگاههای تراز اول داخل کشور کرد که از جمله این اقدام‌ها میتوان به ایجاد انستیتو نفت در دانشکده فنی دانشگاه تهران، ایجاد دانشکده مهندسی نفت در دانشگاه صنعتی امیرکبیر، تبدیل دانشکده مهندسی شیمی دانشگاه صنعتی شریف به دانشکده مهندسی شیمی و نفت، تبدیل دانشکده مهندسی دانشگاه شیراز به دانشکده مهندسی شیمی، نفت و گاز، ایجاد دانشکده گاز و پتروشیمی در دانشگاه خلیج فارس و کمک به راهاندازی رشته مهندسی نفت در دانشگاه سهند تبریز اشاره کرد.
با توجه به راهاندازی رشتههای متنوع بالادستی نفت و گاز در مقاطع مختلف تحصیلی در دانشگاههای مختلف کشور، روند پذیرش دانشجو در رشتههای بالادستی نفت در سالهای اخیر صعودی بوده، به‌طوری‌که در 10 سال گذشته تعداد دانشجویان پذیرفته شده در رشتههای بالادستی دانشگاههای کشور در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا بیش از 3400 نفر بوده که عمده این دانشجویان در دانشکدههایی پذیرش شدهاند که با حمایت وزارت نفت راهاندازی شده است.
این ظرفیت تحقیقاتی و علمی که وزارت نفت در شکلگیری آن نقشی بسزا داشته است، در دولت تدبیر و امید به کمک این وزارتخانه آمدند و انجام فعالیتهای مطالعاتی را در دو بخش ازدیاد برداشت مخازن و توسعه زیرساختهای علمی و فناوری در کشف منابع هیدروکربوری در قالب قراردادهایی با شرکت ملی نفت ایران در دستور کار قرار دادند.
بر اساس قراردادهای مطالعه فناورانه 9 میدان نفتی کشور که اواخر سال 93 امضا شد، میدان آزادگان به انستیو مهندسی نفت دانشگاه تهران، میدان نفتی دارخوین به دانشگاه امیر کبیر، میدان نفتی سروش به دانشگاه سهند تبریز، میدان اهواز به پژوهشگاه صنعت نفت، میدان کرنج به دانشگاه آزاد اسلامی، میدان کوپال به دانشگاه صنعتی شریف، میدان منصوری به دانشگاه شیراز، میدان گچساران به دانشگاه صنعت نفت و میدان بی بی حکیمه به پژوهشکده ازدیاد برداشت واگذار شد.
حالا پس از گذشت حدود چهارسال از امضای این قراردادها، از شرکت ملی نفت ایران خبر میرسد که ارتباط صنعت نفت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی در برخی طرح‌ها به قدری محکم شده که حتی اگر دانشگاه هم دیگر نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمیآید. در این قراردادهای پژوهشی روند کار به این شکل است که فاز نخست به شناخت میدان اختصاص دارد و فاز دوم به شکلگیری یا بررسی مدل توسعه. در فاز سوم آزمایشهای لازم انجام می‌شود و در فاز چهارم، ترکیبی از مدل با آزمایشها در دستور کار قرار میگیرد. فاز پنجم هم فاز پایانی است.
اگر بخواهیم روند هر یک از قراردادها را مورد بررسی قرار دهیم، باید گفت کار در برخی میدان‌ها مثل سروش و آزادگان پیشرفت مناسبتری دارد و در دیگر میدان‌ها نیز در حال پیشروی است. در میدان سروش، فاز نخست و دوم طرح پایان یافته و در شرف ورود به فاز سوم کار هستند. در طرح فناورانه میدان سروش، تزریق گاز و تزریق پلیمر به عنوان بهترین گزینهها انتخاب شدند و بررسیها برای انتخاب روش بهینهتر ادامه دارد. دانشگاه سهند در بحث تزریق گاز از دانش و توان کافی برخوردار است، اما از آنجا که برای نخستین بار در میدان سروش (زیر نظر شرکت نفت فلات قاره ایران) شاهد آزمایشهای تزریق پلیمر هستیم، دانشگاه سهند از مشاوره و همراهی شریک خارجی خود برای تامین تجهیزات و انتقال فناوری به منظور انجام این آزمایشها بهرهمند می‌شود. بنابراین در پایان طرح، حتی اگر روش تزریق گاز به عنوان روش بهینه انتخاب شود، باز هم با انجام این پروژه، دانشگاه موفق به انتقال فناوری و تامین تجهیزات آزمایشگاهی خود برای انجام آزمایشهای تزریق پلیمر شده است.
فاز دوم طرح میدان آزادگان هم به‌زودی پایان مییابد. ارتباط دانشگاه و صنعت در این طرح به نحوی است که نمایندگانی از انستیتو نفت دانشگاه تهران در شرکت متن مستقر شدهاند و حداقل ماهی دو بار، جلسات مشترک و مفصلی با استفاده از ویدئواسکایپ بین نمایندگان انستیتو، شرکت متن و مشاور خارجی برگزار و نتایج مطالعات در میدان استفاده می‌شود. نتایج این طرح قابل توجه بوده است و میتواند تاثیر قابلتوجهی در کاهش ریسک فعالیتهای توسعهای میدان داشته باشد. دانشگاه تهران هم‌اکنون به عنوان بازوی پژوهشی شرکت متن در طرح آزادگان فعال است و به قدری این ارتباط علمی مؤثر واقع شده که دیگر حتی اگر دانشگاه هم نخواهد پای کار باشد، نفت کوتاه نمیآید.
در دارخوین (تحت نظر شرکت نفت و گاز اروندان) کار بزرگی در دست اقدام است و آن این‌که طرح پژوهشی درصدد ایجاد و آزمایش سیستم ردیاب گاز تزریقی برآمده تا از این طریق، مشخص شود گاز پس از تزریق چه مسیری را طی میکند. البته ردیابی گاز تزریق شده در مایع، معمول است اما قرار است به سامانهای برای ردیابی گاز پس از تزریق در گاز دست پیدا شود که دانشگاه امیرکبیر به عنوان دانشگاه طرف قرارداد در این طرح به این منظور در تلاش است و انتظار میرود در آینده نزدیک، مرکزی با این شرح کار در این دانشگاه ایجاد شود تا بتواند ارائهدهنده این خدمت باشد.
افزون بر این، راهاندازی مرکز پیشرفته آنالیز رسوب آسفالتین در دانشگاه امیرکبیر در دستور کار است که در صورت تصویب در کمیته راهبری، اجرایی می‌شود. در صورت راهاندازی چنین مرکزی، میتوان به بررسی و رفع معضل رسوب آسفالتین در بسیاری از میدان‌ها به‌ویژه میدان‌های غرب کارون ورود کرد.
فاز نخست هر 6 طرح (منصوری، بیبیحکیمه، کرنج، کوپال، اهواز و گچساران) در شرف پایان است، البته میدان منصوری پیشرفت بهتری نسبت به پنج طرح دیگر دارد.
اما گروه دوم قراردادهای کلان پژوهشی بالادست صنعت نفت به امضای قراردادهای اکتشافمحور شرکت ملی نفت ایران در اواخر سال گذشته مربوط می‌شود؛ قراردادهایی که با هدف توسعه زیرساختهای علمی و فناوری در کشف منابع هیدروکربوری، با پنج دانشگاه منتخب کشور شامل دانشگاه شهید بهشتی، فردوسی مشهد، خوارزمی، صنعتی شاهرود و شهید چمران اهواز امضا و مدت زمان اجرای هر یک از آنها 10 سال در نظر گرفته شد.
در اجرای قراردادهای پژوهشی حوزه اکتشاف شرکت ملی نفت ایران، پروژه پژوهشی «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تاکید بر مدل‌سازی هیدروکربوری حوضه رسوبی در ناحیه دزفول شمالی» با همکاری دانشگاه شهید بهشتی و پروژه پژوهشی «توسعه فناوری بهبود تصویرسازی زیرسطحی در اکتشاف منابع هیدروکربوری در حوضه رسوبی کپهداغ» با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد اجرا می‌شود.
دانشگاه خوارزمی در زمینه «توسعه فناوری‌های سنگهای کربناته شکافدار در ناحیه دشت آبادان» با مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت ایران همکاری خواهد کرد و «کاربرد ژئومکانیک در اکتشاف منابع هیدروکربوری و فناوری‌های نوین حفاری و مهندسی نفت در چاههای اکتشافی» موضوع همکاری با دانشگاه صنعتی شاهرود خواهد بود.
پروژه پژوهشی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز «توسعه فناوری‌های نوین ژئوشیمیایی اکتشافی با تاکید بر ژئوشیمی سطحی و زیرسطحی در ناحیه دشتآبادان» است.
در این زمینه نیز بسته نخست هر پنج قرارداد در مراحل پایانی است و احتمالا تا پایان سال، فاز اول که با هدف تولید نقشه راه در دستور کار دانشگاهها قرار دارد نهایی می‌شود و آنچه به عنوان نقشه راه هر یک از پنج قرارداد اکتشافمحور اعلام شود، برنامه کاری این قراردادها را در سال آینده مشخص میکند.
