به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، طرح تحول سلامت در دولت یازدهم با رویکردهای اصلاحی در نظام سلامت آغاز شد و توانست برخی چالش ها در حوزه بهداشت و درمان را که سال ها مداوا نشده بود، تا حد زیادی درمان کند. این طرح که در پانزدهم اردیبهشت 1393 آغاز به کار کرد، رویکردهایی مانند حفاظت مالی از مردم، ایجاد عدالت در دسترسی به خدمات سلامت و ارتقای کیفیت خدمات درمانی را دنبال می کرد.
ارتقای زیرساخت های بهداشت و درمان، بیمه درمانی رایگان، کاهش پرداختی از جیب بیماران نیز از جمله اهداف این طرح اجتماعی محسوب می شود.
اجرای طرح تحول سلامت در دوره وزارت سید حسن هاشمی آغاز شد. طرحی که پس از گذشت یک سال با مشکلاتی مانند تامین منابع مالی مواجه شد، اما همچنان مسیر خود را ادامه داد و پس از استعفای هاشمی، در دوره وزارت سعید نمکی وارد فاز جدیدی شد.
دسترسی عادلانه به خدمات سلامت
یکی از اهداف کلان سازمان جهانی بهداشت نیز بر مبنای دسترسی عادلانه به خدمات سلامت استوار شده است. هدفی که در طرح تحول سلامت نیز به آن پرداخته شد. دسترسی به خدمات سلامت در شرایط کمبود منابع مالی، به معنی عدم بهره مندی از آن خدمت است.
اتفاقی که در سال های قبل از 1392 رخ داد و شاهد کاهش بهره مندی و دسترسی مناسب مردم از خدمات سلامت به دلیل عدم توانایی مالی برای خرید این خدمات بودیم. با اجرای کامل قانون بیمه همگانی سلامت در دولت یازدهم و ابتدای دولت دوازدهم، بیش از هشت میلیون و هشتصد هزار نفر که از هیچ نوع پوشش بیمه سلامتی برخوردار نبودند، تحت پوشش بیمه همگانی قرار گرفتند.
تا پیش از اجرای طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیمار از هزینه بستری به صورت میانگین 37 درصد بود. البته در مورد برخی از بیماران این رقم تا 95 درصد هم می رسید که اتفاقا پرهزینه ترین پرونده ها را شامل می شد.
ارجاع بیماران به خارج از بیمارستان برای خرید دارو، تجهیزات مصرفی و تصویربرداری های پزشکی امری رایج بود که اگر هزینه های آنها به رقم فوق اضافه شود، سهم بیمار از هزینه های درمانی بیشتر نیز می شد.
به عبارت دیگر، هزینه های مستتر و اعلام نشده ای نیز به بیماران تحمیل می شد که در هیچ صورت حسابی به آنها اشاره نمی شد.
با اجرای طرح تحول سلامت، سهم پرداختی بیماران دارای بیمه پایه سلامت از خدمات بستری در بیمارستان های تحت پوشش وزارت بهداشت در مناطق شهری به 6 درصد از کل پرونده و برای روستاییان، عشایر و ساکنان شهرهای زیر 20 هزار نفر به سه درصد از کل پرونده کاهش یافت. البته با در نظر گرفتن هزینه دارو و ملزومات، این اعداد به 10 و 5 درصد می رسد.
افزایش دسترسی به دارو و تجهیزات در بیمارستان ها
با اجرای طرح تحول سلامت، اقلام دارویی موجود در بیمارستان ها از 320 قلم به 750 و به همین ترتیب دسترسی به ملزومات مصرفی نیز افزایش یافت.
در واقع بیمار دیگر لازم نبود خود برای تهیه آنها اقدام کند. اقدامی که بارها از طرف مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی هم اعلام و ذکر شد که ارجاع بیماران به خارج از بیمارستان برای تهیه دارو و تجهیزات پزشکی ممنوع است.
در بخش تصویربرداری نیز مواردی که در بیمارستان ها امکان تامین آنها مقدور نبود، در قالب زنجیره ارجاع بین بیمارستانی، بیماران به بیمارستان دارای خدمت مذکور فرستاده می شدند و هزینه ای بابت انتقال با آمبولانس به بیماران تحمیل نمی شد. همه هزینه های مذکور نیز وارد پرونده بیمار شده و بیمار فقط 10 درصد (برای روستاییان 5 درصد) از کل هزینه را می پرداخت.
ارائه خدمات تخصصی در کلینیک های ویژه
قبل از اجرای طرح تحول سلامت، بیمارستان های دولتی وابسته به وزارت بهداشت از نظر ارائه خدمات سرپایی ضعیف عمل می کردند و به طور معمول، بیماران برای دریافت خدمات تخصصی به این بیمارستان ها مراجعه نمی کردند.
اما با اجرای طرح تحول سلامت و ارائه خدمات تخصصی سرپایی در قالب کلینیک های ویژه، سه هدف کلان محافظت مالی مردم در برابر هزینه های درمانی، بهبود عدالت در دسترسی به خدمات درمانی و ارتقای کیفیت خدمات درمانی تأمین شد.
ماندگاری پزشکان در مناطق محروم
قبل از اجرای طرح تحول سلامت، پزشکان متخصص به عنوان نیروی طرح خدمات تخصصی به مناطق محروم اعزام می شدند و در اغلب موارد به دلیل نبود اقدامات لازم تشویقی برای ماندگاری آنها در مناطق محروم، این مناطق را ترک می کردند. با اجرای طرح تحول سلامت، پوشش 309 شهر یا شهرستان محروم و توسعه نیافته کشور و 342 بیمارستان فعال در آن مناطق در برنامه حمایت از ماندگاری پزشکان در مناطق محروم انجام شد.
همچنین رشد سه برابری تعداد پزشکان در مناطق محروم پس از اجرای برنامه ماندگاری، شامل فعالیت 6150 پزشک ماندگار، به صورت تمام وقت جغرافیایی، در مناطق محروم کشور 1435 پزشک عمومی و 4715 پزشک متخصص، فوق تخصص و فلوشیپ، در برابر 2200 پزشک پیش از اجرای این برنامه انجام شد.
افزایش دسترسی مردم به خدمات سطح 2 و 3 در مناطق محروم کشور شامل رشد حدود سه برابری در خدمات سرپایی و رشد 65 درصدی خدمات بستری و حذف زیرمیزی در مناطق محروم اتفاق افتاد.
توسعه زیرساخت ها در طرح تحول سلامت
به دنبال اجرای طرح تحول سلامت، اقدامات ارزشمندی در بخش زیر ساخت های حوزه بهداشت و درمان اتفاق افتاد که اگر این اقدامات اتفاق نمی افتاد، در دوران همه گیری ویروس کرونا با بحران جدی مواجه می شدیم.
ساخت 31600 تخت بیمارستانی جدید در پنج سال و نیم یکی از این اقدامات بود. کل تخت های بیمارستانی کشور در سال 1392 حدود 84000 تخت بود که بیش از نیمی از این تخت ها فرسوده و با طول عمر بالای چهار دهه بودند.
نوسازی کامل 45 هزار تخت بیمارستانی موجود، راه اندازی 37 پایگاه اورژانس هوایی، افزایش بیش از 1500 تخت اورژانس، بهسازی 180 بخش اورژانس در کشور، ساخت و تجهیز 2483 تخت مراقبت های ویژه جدید ICU از جمله این موارد بود. این در حالی است که کل تخت های مراقبت های ویژه در سال 1392 معادل 5700 تخت بود.
همچنین ساخت 7500 واحد بهداشتی شامل خانه بهداشت، اقامتگاه تیم پزشکی، مرکز بهداشتی درمانی روستایی، پایگاه سلامت، تعمیر، بازسازی، بهسازی و تجهیز بیش از 17000 واحد بهداشتی، ساخت و تجهیز 251 کلینیک ویژه دارای 6440 مطب تخصصی از جمله موارد توسعه در زیرساخت های نظام سلامت بود.
حمایت از سیاست های جمعیتی و زایمان طبیعی
به واسطه اجرای طرح تحول سلامت، در بخش حمایت از سیاست های جمعیتی و ترویج زایمان طبیعی نیز اقدامات ارزشمندی در کشور انجام شد. ساخت و تجهیز 2672 واحد اختصاصی زایمان طبیعی در 366 بلوک زایمانی در راستای ترویج زایمان طبیعی و حفظ حریم خصوصی مادران از جمله این موارد بود. 1816 تخت تا دی ماه 1397 تکمیل شده و مابقی 92 درصد پیشرفت داشته اند.
اجرای پرونده الکترونیک سلامت و پزشکی خانواده
اجرای پرونده الکترونیک سلامت نیز یکی دیگر از مواردی بود که در تکالیف قانونی برنامه های توسعه کشور قید شده بود. تا پایان سال 1396 برای بیش از 74 میلیون نفر از جمعیت کشور، پرونده الکترونیک سلامت تشکیل شد.
برنامه پزشکی خانواده روستایی در مناطق روستایی، شهرهای زیر 20 هزار نفر جمعیت و عشایر، جمعیتی حدود 28 میلیون نفر شامل هفت میلیون نفر جمعیت شهری زیر 20 هزار نفر، 21 میلیون نفر جمعیت روستایی و 580 هزار نفر جمعیت عشایری را تحت پوشش قرار داد.
بعد از اجرای طرح تحول سلامت، برنامه پزشکی خانواده شهری با الگوی اجرا شده در برنامه روستایی در تمام شهرها آغاز شد.
همچنین خدمات بهداشت دهان و دندان ارائه شده به جمعیت تحت پوشش برنامه پزشکی خانواده روستایی ارائه شد.
کاهش پرداختی از جیب بیماران
سهم پرداختی بیماران از نسخ بستری از 54 درصد در سال 1392 به 10 درصد رسید.
بازار دارویی ایران در سال 1395 با قیمت مصرف کننده به بیش از 4500 میلیون دلار رسید که 70 درصد از سهم این بازار متعلق به فرآورده های تولید داخل بود.
میزان پرداخت از جیب بیماران صعب العلاج و خاص از میانگین 45 درصد در نیمه اول سال 1392 به 11 درصد در نیمه اول سال 1396 کاهش یافت.
اقلام دارویی در بیمارستان ها از 340 قلم به 750 قلم رسید. بنابراین بیشتر از 50 درصد اقلام دارویی بیمارستان ها افزایش یافت.
میانگین کمبود اقلام دارویی و تجهیزات در ماه از 170 قلم به 30 قلم کاهش پیدا کرد. از سویی در سطوح ارائه کننده مراقبت های اولیه سلامتی (مراکز و خانه های بهداشت) تعداد اقلام دارویی از 350 قلم به 440 قلم افزایش پیدا کرد و هفت قلم مکمل دارویی در این مراکز ارائه شد که قبل از طرح تحول سلامت در سال 1392 ارائه نمی شد.
توجه ویژه دولت به حوزه سلامت
اجرای طرح تحول سلامت توانست در 6 سال توجه ویژه دولت را به حوزه بهداشت و درمان معطوف کند. توجهی که در دولت های گذشته به این درجه نرسیده بود.
هرچند بزرگ ترین طرح اجتماعی دولت توانست بخش مهمی از کمبودها در زمینه زیرساخت ها را جبران کند، اما به نظر می رسد غفلت هایی که از گذشته در زمینه اجرای مواردی مانند پرونده الکترونیک سلامت، پزشکی خانواده، نظام ارجاع و راهنماهای بالینی اتفاق افتاده بود، تا حد زیادی باعث بروز مشکلاتی در اجرای طرح تحول سلامت شد. مشکلاتی که نتیجه عینی آن در تامین منابع مالی سلامت بروز پیدا کرد.
از ابتدای آغاز به کار سعید نمکی در وزارت بهداشت، تمرکز او بر اجرای این چهار اصل بوده و تاکنون بخشی از این موارد پیشرفت نسبی داشته، اما بروز اتفاقاتی مانند همه گیری ویروس کرونا باعث شد که اهمیت این چهار اصل بر زمین مانده بیشتر از قبل مشخص شود.
به هر حال اجرای طرح تحول سلامت توانست بخش عمده ای از عقب ماندگی در حوزه سلامت را جبران کند و باید این مسیر در سال های آینده هم با همین شتاب و البته با دقت کافی نسبت به اجرای اصول قانونی طی شود تا بیماران دردی به جز درد بیماری نداشته باشند.
