ریل گذاری فرهنگ سازی مالیاتی برای تمکین مودیان

بانک و صنعت، قدرمسلم، فرهنگ سازی مالیاتی به عنوان یکی از ابعاد مهم وصول درآمدهای مالیاتی کشور همواره از اهمیتی اساسی برخوردار بوده و با توجه به خط مشی های کلان اقتصادی همچون سند چشم انداز 20 ساله، سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی و برنامه تحول اقتصادی کشور، عامل فرهنگ سازی در پیشبرد و موفقیت این طرح ها و سیاست های اقتصادی بیش از پیش در کانون توجه دولتمردان و برنامه ریزان اقتصادی کشور قرار گرفته است. 
درعین حال هرچقدر فرهنگ مالیاتی جایگاه مناسبی در بین مردم داشته باشد و قوانین و سیستم های مالیاتی کارا باشند، انگیزه مشارکت و تمکین مودیان در پرداخت مالیات و افزودن بر درآمدهای مالیاتی تقویت خواهد شد.در اینجا، مفهوم تمکین مبتنی بر تکالیف و تعهدات مودیان مالیاتی است که در همه مراحل از ثبت نام در سیستم مالیاتی تا تنظیم و تسلیم به موقع اظهارنامه، نگهداری و ارائه اسناد و مدارک مورد نیاز مراجع مالیاتی و پرداخت به موقع مالیات می شود. اگر مودی به هریک از وظایف و تعهدات خود عمل نکند رفتار وی به نوعی عدم تمکین مالیاتی تلقی می شود. سطح تمکین یا عدم تمکین مالیاتی را نمی‌توان از طریق شدت قوانین و مقررات و اقدامات الزام‌آور اعمال‌شده‌ی مقامات مالیاتی توضیح داد. شواهد شایان توجهی نیز مبنی بر اینکه افزایش الزامات مالیاتی می‌تواند تمکین مالیاتی را افزایش دهد، به چشم می خورد; اما به طور معمول برخی از انواع جرایم مالیاتی همچون ابزاری برای کنترل پدیده‌ی فرار مالیاتی به کار می‌روند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی با وجود حسابرسی‌های شدید و وضع جرایم سنگین، کاهش درآمد دولت‌ها از طریق عدم تمکین مالیاتی، به تهدید شایان توجهی برای اقتصاد برخی کشورها تبدیل شده است. 
علاوه بر این، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند تفاوت‌های مشاهده‌شده در سطح تمکین مالیاتی بین کشورها و فرهنگ‌های مختلف، ارتباطی به تفاوت در قوانین و الزامات مالیاتی آنها ندارد. بنابراین افزایش تمکین مالیاتی، تنها منوط به استفاده از ابزار قانونی و جرایم سنگین یا افزایش حسابرسی‌های مالیاتی نیست; چراکه جرایم سنگین مالیاتی ممکن است با ایجاد محیطی ناسالم و ترویج رشوه‌خواری و فساد، به اخذ نتیجه‌ی کاملا معکوس منجر شوند. بنابراین در کنار قوانین و مقررات مالیاتی، باید عوامل تاثیرگذار دیگری نیز بر تمکین مالیاتی وجود داشته باشد.
درک کامل تفاوت در رفتار تمکین مالیاتی مودیان، مستلزم درک تفاوت رفتار مالیاتی آنهاست که خود تابعی از هنجارهای فرهنگی و اجتماعی است. در این راستا، تمکین مالیاتی مودیان، یکی از مهمترین مسائل مرتبط با مقوله رضایت افراد مطرح می گردد. به زبان دیگر می توان تمکین مالیاتی را به عنوان شاخص خلاصه شده ای از کارایی و اثربخشی برنامه عملیاتی سازمان امور مالیاتی تلقی کرد.عوامل موثر در تمکین مالیاتی:1- وضعیت نظام مالیاتی: توانایی و ضمانت های اجرایی (نبود ضمانت های اجرایی موثر باعث فرار مالیاتی می گردد)، توانایی در برقراری عدالت مالیاتی، داشتن تخصص و دانش مالیاتی ماموران مالیاتی، کیفیت ارائه خدمات مالیاتی و اطمینان خاطر مودیان از خدمات ارائه شده، همدلی ممیزان مالیاتی با مودیان وپاسخ گویی مناسب کارکنان، میزان شفافیت وسیستم کارآمد اطلاعات مالیاتی ومیزان معافیت ها، نرخ های مالیاتی، ساختار مالیاتی نظیر پیچیدگی سیستم مالیاتی و قوانین و مقررات، ضعف نظام اطلاع رسانی مالیاتی و...2- عوامل اقتصادی: نظیر سیاستهای دولت، ترکیب درآمدی دولت، تورم و تاثیر اقدامات بین المللی.
3- عوامل سیاسی: همانند میزان مشارکت مردم در تصمیم گیری ها ، پاسخ گویی دولت در قبال اقداماتش ، اطلاع مردم از نحوه مصرف درآمدها ، شفافیت درآمدی دولتمردان و عملکرد شخصی آنان در پرداخت مالیات و مشروعیت نظام حاکم و... به عبارتی ، هرچه سطح پاسخ گویی عمومی نسبت به درآمدهای مالیاتی بیشتر باشد و نیز اعتماد عمومی نسبت به نحوه مصرف مالیات بیشتر باشد سطح تمکین مالیاتی ، افزایش معناداری خواهد داشت .
4- عوامل اجتماعی و فرهنگی: همچون هنجارهای فرهنگی و ارزش های اجتماعی و اخلاقی ، میزان فساد مالی واداری در جامعه و میزان انتفاع طبقات مختلف جامعه از هزینه های عمومی و...
حال ببینیم که چه عواملی در بالابردن سطح تمکین مودیان و تمایل پرداخت داوطلبانه مالیات توسط آنان موثر می باشد:1- بهبود ضمانت های اجرایی قوانین مالیاتی و توانایی در پیشگیری از رفتارهای نامناسب مودیان با ایجاد نظام جریمه متناسب با رفتارها و تخلف از انجام تکالیف قانونی آنان 2- بکارگیری سیستم رایانه ای در تشکیلات مالیاتی و استفاده از سیستم های فن آوری اطلاعات ، به منظور بهبود روش های عملیاتی مالیات ستانی 3- ارتقاء فرهنگ مالیاتی از طریق آموزش مودیان و بالابردن دانش مالی و مالیاتی ، که بر نگرش مودیان نسبت به تمکین مالیاتی اثرگذار می باشد 
4- نرخ مناسب مالیاتی5- خوداظهاری مالیاتی و اینکه تشخیص و محاسبه ماخذ مشمول مالیات و احتساب و پرداخت مالیات توسط خود مودی باشد ، و ماموران مالیاتی نقش کنترلی داشته باشند 6- صرفه جویی در هزینه های تمکین: کاستن هزینه های مربوط به آگاهی مودیان از حدود قوانین و مقررات مالیاتی و نحوه اجرا و اعمال آنها7- کاهش پیچیدگی های قوانین و مقررات مالیاتی ورفع هرگونه ابهام در این خصوص، که جلو تفسیرهای متفاوت گرفته شود.
8- افزایش کیفیت خدمات مالیاتی قابل ارائه به مودیان، با دو هدف عمده: (الف) آگاهی دادن مردم در باره حقوق و تکالیف آنها (ب) ارائه خدمات مداوم ، بی طرفانه ، مودبانه و سریع به مردم.9- سازمان امور مالیاتی با اجرای استراتژی های نوین که ترکیبی از حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک فرار مالیاتی مودیان، اعمال جرایم مالیاتی، ارائه توصیه جهت بهتر انجام دادن تکالیف توسط مودیان، آموزش و فرهنگ سازی، و یا حسب لزوم تغییر واصلاح قانون وغیره می تواند بر رفتار و تمکین مودیان اثرگذار باشد .
بنابراین، تمکین مالیاتی، تصمیم مودی برای پرداخت و یا عدم‌پرداخت مالیات است; درحالی که فرهنگ مالیاتی، انگیزه‌ی ذاتی جهت پرداخت مالیات محسوب می‌شود. در خاتمه، به به بیانی ساده تر می‌توان گفت که تمکین مالیاتی یک نوع رفتار و فرهنگ مالیاتی نوعی گرایش به حساب می‌آید. بنابراین، درک عمیق‌تر فرهنگ مالیاتی برای روشن‌تر شدن جنبه‌های گوناگون تمکین مالیاتی اهمیت زیادی دارد.

سازمان امور مالیاتی