بانک و صنعت، خوشبختانه در سالهای اخیر و در راستای توجه به برخی مفاد برنامه های توسعه کشور، سیاستهای معطوف به ایجاد اصلاحات در نظام مالیاتی تاحدود زیادی مورد توجه قرار گرفته است و منطقی سازی برخی نرخ های مالیاتی و لغو برخی معافیت های مالیاتی غیرکارآمد و تبعیض آمیز به موجب اصلاحیه قانون مالیاتهای مستقیم، موفقیت آمیز بوده است.
با توجه به عوامل موثر افزایش دهنده یا کاهنده مالیات ها در ساختار اقتصاد ایران ، برای افزایش سهم نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی، برنامه ریزان و سیاستگذاران نظام مالیاتی باید بتوانند مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار در این زمینه را شناسایی کنند. در طول 50 سال گذشته میزان مالیات در ایران و سهم آن از تولید ناخالص داخلی کمتر از 10 درصد بوده است که (در مقایسه با 28 درصد متوسط این شاخص برای کشورهای پیشرفته) بسیار پایین است. با توجه به اینکه تا همین چند سال پیش، بخش مهمی از درآمدهای مالیاتی در ایران به طورمستقیم و غیرمستقیم وابسته به درآمد نفت بوده است; این امر، علیرغم تلاشهای موجود درآمدهای مالیاتی را در مقابل نوسانات بازار جهانی نفت بهشدت آسیب پذیر کرده بود. در واقع، رشد منابع بودجه از محل فروش نفت، در عمل زمینه مالیات ستانی راکاهش داده بود.
بر اساس تحقیقات انجام گرفته، سهم درآمدهای نفتی از بودجه عمومی اثر منفی بر نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی دارد و باز بودن اقتصاد اثر مثبت بر این نسبت دارد; همچنین سهم بخش کشاورزی از تولید ناخالص داخلی اثر منفی بر نسبت مالیاتی دارد و نسبت بودجه وزارت اقتصاد و دارایی به کل درآمدهای مالیاتی با این نسبت رابطه مستقیم دارد.
بررسی شاخص نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی نشان می دهد که کوشش مالیاتی در گذشته بر اساس مقیاس های جهانی در سطح مطلوب قرار نداشته است; به طوری که میانگین نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در دوره قبل از شوک نفتی، 7/7 درصد بوده، که میزان آن در دوره بین شوک نفتی تا انقلاب به 7/8 درصد افزایش یافته است. میانگین نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در دوره ی انقلاب تا پایان جنگ تحمیلی به 6/3 درصد کاهش یافته است. اما این نسبت در ابتدای برنامه اول توسعه تا سال 1373 به کمترین میزان، یعنی 4/9 درصد تولید ناخالص رسیده است. میانگین نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در دو برنامه دوم و سوم توسعه به ترتیب 5/3 و 6 درصد گزارش شده است. در سال اول برنامه چهارم نیز میزان آن به 7/9 افزایش یافته است. در نهایت میانگین این نسبت برای سال های 87-1384، 7/5 درصد بوده است. پایین بودن نسبت درآمد مالیاتی به تولید ناخالص داخلی در ایران نشان می دهد که تا چندی پیش کشور ما از ظرفیت مالیاتی خود، استفاده مناسب نمیکرد و همچنین تلاش کمتری برای اخذ مالیات به کار میبرد.
با تمام این اوصاف، در شرایط کنونی ایران امکانات بالقوه افزایش درآمدهای مالیاتی به شکل صحیح و در سطح مطلوب وجود دارد که خوشبختانه ارادهی دولت و بازوی اجرایی آن، یعنی سازمان امور مالیاتی کشور، در سالهای اخیر نشان از توجه هرچه بیشتر و سرمایهگذاری گسترده در این زمینه دارد; به طوری که نسبت درآمدهای مالیاتی به تولید ناخالص داخلی هرساله سیر صعودی پیموده است.
سازمان امور مالیاتی
