قطعی برق؛ زنگ خطر خسارت هشت میلیارد دلاری برای صنعت کشور

هزینه سنگین خاموشی برای چرخ تولید

با آغاز سال های متوالی و تداوم چالش های ناترازی در شبکه برق کشور، سایه خاموشی ها و قطعی های مکرر برق بار دیگر بر صنعت ایران سنگینی می کند؛ خاموشی هایی که تنها یک پیامد ساده ندارند، بلکه به تعطیلی خطوط تولید در صنایع بزرگ و متوسط، توقف کار ماشین آلات، از دست رفتن سفارش ها و در نهایت فرار سرمایه در تولید می انجامد. اما شاید آنچه کمتر به صورت عمومی بیان شده، برآورد دقیق خسارت های هنگفت این قطع برق برای اقتصاد ملی و تولید صنعتی باشد.

به گفته علیرضا عباسی، نماینده مردم کرج، اشتهارد و فردیس در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس، برآوردها نشان می دهد که قطعی برق سالانه دست کم هشت (8) میلیارد دلار خسارت به صنایع مختلف کشور تحمیل می کند؛ رقمی که اگر سیاست گذاری اصولی برای جبران کمبودها و توسعه ظرفیت نیروگاهی کشور در دهه گذشته صورت می گرفت، هیچگاه به این مرحله نمی رسیدیم.

رد پای کم کاری و غفلت برنامه ای در بروز بحران برق

وقوع چالش هایی همچون قطعی های گسترده برق در سال های اخیر ریشه در بی توجهی به برنامه ریزی های توسعه ای برق دارد. عباسی در گفت وگو با خبرنگاران، با یادآوری مصوبات مهم مجلس درباره افزایش تولید برق، گفت: «در برنامه ششم توسعه، افزایش تولید 25 هزار مگاوات برق تکلیف قانونی کشور بود. اما متأسفانه این موضوع یا در اولویت دولت های یازدهم و دوازدهم قرار نداشت، یا اراده اجرایی کافی برای پیشبرد آن مشاهده نشد و همین باعث شد امروز کشور با ناترازی شدید برق، خاموشی و خسارت های زنجیره ای مواجه باشد.»

این نماینده مردم با تأکید بر اینکه کمبود برق دست کم از دو زاویه رفاه اجتماعی و امنیت اقتصادی کشور را تهدید می کند، افزود: «در برنامه هفتم نیز مجلس تلاش ویژه ای برای جبران عقب ماندگی ها و آینده نگری در بخش برق داشته و در بودجه های سالانه، اعتبارهایی برای ترمیم ناترازی لحاظ شده است، اما هنوز با رسیدن به سطح مطلوب فاصله داریم.»

برق؛ پیش نیاز توسعه صنعتی و رفاه عمومی

رابطه صنعت و برق، رابطه ای مستقیم و غیرقابل انکار است. امروزه خطوط تولید بزرگ ترین کارخانه های فولاد، سیمان، صنایع غذایی و حتی فناوری های پیشرفته، همگی به برق مستمر، پایدار و باکیفیت وابسته اند. عباسی در همین زمینه توضیح می دهد: «صنعت کلان و حتی کارگاه های کوچک، بدون برق فلج می شوند. حتی چند ساعت قطعی می تواند زنجیره تولید را متوقف، کالاهای از قبل برنامه ریزی شده را به موقع به بازار نرساند و سبب از بین رفتن اعتماد میان شریکان داخلی و خارجی شود.»

این مشکل صرفاً به بخش صنعت محدود نمی شود؛ بخش کشاورزی با پمپاژ آب، گلخانه های فناورانه، سردخانه داری و حتی مراکز پرورش دام و طیور نیز به انرژی برق نیاز مبرم دارند. هرگونه اختلال یا وقفه در تأمین برق، نابودی یا صدمه فوری به محصولات و کارخانجات را به دنبال خواهد داشت که این امر مستقیماً بر امنیت غذایی و قیمت محصولات کشاورزی و دامی نیز سایه می اندازد.

خسارت های ناشناخته و فراتر از ارقام مرسوم

اگرچه خسارت های قطعی سالانه بالغ بر هشت میلیارد دلار محاسبه می شود، اما باید اذعان داشت بخش مهمی از زیان هایی که صنایع به دلیل قطعی برق متحمل می شوند، در آمارهای رسمی نمی گنجد. این زیان ها شامل از دست رفتن فرصت صادراتی، کاهش بهره وری نیروی کار، افت کیفیت محصولات و حتی تضعیف برند ایرانی در بازارهای منطقه ای است. مواردی چون توقف یا تاخیر پروژه های عمرانی، زیان خطوط تولید خارجی مستقر در ایران و فرار سرمایه گذاران آینده نگر، تنها بخشی از خسارت های پنهان سیستماتیک است.

با تداوم خاموشی ها، تولیدکننده ایرانی پس از چندین بار از دست دادن سفارش، کم کم جایگاه خود را در بازارهای صادراتی (به ویژه کشورهای همسایه) از دست می دهد و این زیان غیرقابل جبران به سادگی در هیچ سند مالی انعکاس نمی یابد. همچنین اختلال برق موجب خرابی ماشین آلات، افزایش هزینه های تعمیر و نگهداری و حتی خسارت به مواد اولیه و نیمه تمام در خط تولید می شود.

ناترازی تولید و مصرف؛ چالش جدی امروز و فردای صنعت

بر اساس بررسی کمیسیون های تخصصی مجلس، علت اصلی افزایش قطعی های برق درسال های اخیر، عقب ماندگی رشد ظرفیت تولید نسبت به رشد روزافزون مصرف بوده است. به ویژه با توجه به روند توسعه صنعتی، شهرسازی، ساخت گلخانه ها و رشد فزاینده مصرف کنندگان تجاری و خانگی، ظرفیت نیروگاهی کشور با شتاب لازم افزایش نیافته است.

عباسی با اشاره به تغییرات اقلیمی نیز بیان داشت: «هر یک درجه افزایش میانگین دما، به طور محسوسی میزان نیاز انرژی کشور را افزایش می دهد و فشار مضاعفی را بر شبکه توزیع و تولید برق وارد می کند. اگر برای توسعه ظرفیت تولید، آینده نگری و سرمایه گذاری صورت نگیرد، استهلاک شبکه و زیرساخت ها نیز تشدید شده، در نهایت زنجیره ای از مشکلات جدی را رقم خواهد زد.»

راه حل پایدار، توسعه انرژی های نو و تجدیدپذیر

در چنین شرایطی راه نجات صنعت از خاموشی و اطمینان بخشی به سرمایه گذاران، ورود هوشمندانه به عرصه توسعه انرژی های تجدیدپذیر است. عباسی خبر می دهد: «امروز برای جبران ناترازی و پایداری صنعت برق حداقل باید 11 هزار مگاوات ظرفیت انرژی های نو و خورشیدی را وارد مدار کنیم که هزینه ای حدود پنج میلیارد دلار دارد. این رقم در مقایسه با خسارت هشت میلیارد دلاری قطعی برق، کاملاً توجیه پذیر و به مراتب کارآمدتر است.»

بر طبق بررسی های کارشناسی، هر مگاوات برق خورشیدی، قدرت تولیدی معادل صرفه جویی در مصرف برق نیروگاه های فسیلی با آلودگی بالا را دارد و باعث رونق اشتغال بومی می شود. کشورهای پیشرفته و حتی همسایگان منطقه ای ایران همچون ترکیه و امارات، با جهش چشمگیر سرمایه گذاری در مزارع انرژی خورشیدی و بادی، امنیت انرژی و قابلیت صادرات برق را تامین کرده اند؛ اما در ایران پیشرفت ها هنوز با روند مطلوب فاصله زیادی دارد.

مجلس و قانون گذاری در جهت جهش تولید برق نوین

بر همین اساس، مجلس شورای اسلامی تلاش کرده است با مصوبات حمایتی مانند «قانون جهش تولید دانش بنیان» مسیرهای قانونی برای ورود دانش، نخبگان و سرمایه های مردمی را فراهم کرده و موانع را کاهش دهد. عباسی با اشاره به نامگذاری سال جاری تحت عنوان «جهش تولید با مشارکت مردم» از سوی مقام معظم رهبری، تأکید کرد: «امروز مردم دانش فنی و توان مالی ورود به عرصه تولید برق تجدیدپذیر را دارند. آنچه نیاز است، حذف موانع حقوقی و مقرراتی و ایجاد انگیزه و اطمینان در سرمایه گذاران خصوصی و تعاونی است.»

افزایش مشارکت مردم و بخش خصوصی، کلید حل بحران

بر اساس تجربه جهانی و الگوی کشورهای موفق، مشارکت گسترده بخش غیردولتی و مردم در ساخت و بهره برداری از نیروگاه های کوچک و بزرگ خورشیدی، بادی و زیست انرژی، نه تنها بار مالی دولت را کاهش می دهد، بلکه با خلق مشاغل جدید، فناوری های نوین و انتقال منابع مالی، چرخه تکثیر رشد صنعتی را فعال می کند. به عقیده عباسی، باید شرایطی فراهم آورد تا مردم به راحتی وارد حوزه تولید برق خورشیدی پشت بامی در منازل، روستاها، مزارع بزرگ صنعتی یا تعاونی شوند و طرح های حمایتی عملیاتی و جذاب بر این اساس تدوین شود.

تجربه گذشته، درس عبرت برای آینده

عضو کمیسیون کشاورزی مجلس یادآور می شود: امروز همانطور که از تصمیم گیران و برنامه ریزان گذشته برای اهمال در طرح های توسعه نیروگاهی بازخواست می کنیم، باید خودمان پاسخگو باشیم و آینده نگری کنیم. ایران با پتانسیل بی نظیرش در خورشید، باد و نیروهای تجدیدپذیر می تواند در کمتر از یک دهه صاحب زیرساختی پایدار و حتی صادرکننده برق سبز در منطقه باشد.

جمع بندی و راهبرد آینده نگرانه

موضوع قطعی برق و زیان مستقیم و غیرمستقیم آن به صنعت کشور، تنها یک هشدار اقتصادی نیست؛ بلکه نماد یک بحران مدیریتی و برنامه ای است که اگر به سرعت و با عقلانیت پیگیری نشود، آینده امنیت انرژی کشور، رونق اقتصادی و حتی معیشت روزمره مردم را به مخاطره می اندازد. سرمایه گذاری قاطع و هدفمند در توسعه انرژی های تجدیدپذیر و حمایت از ورود مردم و بخش خصوصی، ریشه ای ترین علاج خاموشی و بهترین نسخه برای عبور از «زمستان خاموشی» و «تابستان پیک مصرف» است.

همگامی سه قوه، مجلس، دولت، بخش خصوصی و مردم برای جهش به سمت انرژی های پایدار و حذف موانع بروکراتیک، رمزی حیاتی برای تضمین آینده ای روشن برای صنعت و اقتصاد ایران خواهد بود؛ فردایی که در آن، دیگر قطعی برق خطری برای تولید، اشتغال و رفاه مردم نخواهد بود.

#حسین جواهریان