نقطه شروع؛ قرارداد
امین صفری، مدیر مجتمع سرب و روی و باریت مهدی آباد، به همراه مهندس حمیدرضا حمایت، جانشین مدیریت و مدیر فنی و بهره برداری مجتمع، به ذکر فراز و نشیب شروع طرح می پردازند که حتی به روزها و ماه های پیش از انعقاد قرارداد باز می گردد. صفری انگشت تاکید خود را بر نحوه تدوین قرارداد این پروژه سرمایه گذاری می گذارد و می گوید: پس از آنکه ماه ها صرف نوشتن بندبند قرارداد شد، مدتی نیز در رفت و آمد با وزارت صنعت، معدن و تجارت و ایمیدرو بودیم. استفاده از تیم خبرگان در امور حقوقی، اجرایی، زیرساخت و ... عاملی دیگر شد که قراردادی بدون ابهام و با جزئیاتی بسیار دقیق با سرمایه گذار منعقد شود که شاید پیشتر نمونه ای از آن دیده نشده بود.
موضوع قرارداد سرمایه گذاری، احداث کارخانه هایی برای هدف نهایی تولید 800هزار تن کنسانتره روی با عیار 35درصد (یا معادل آن) و 80هزار تن کنسانتره سرب- نقره با عیار 60درصد است. در این قرارداد، سرمایه گذار علاوه بر تجهیز؛ آماده سازی معدن، استخراج باطله و تامین زیرساخت از جمله آب و برق را عهده دار است. بهره برداری و فروش محصولات تولیدی نیز در اختیار سرمایه گذار قرار داده شده است. اگرچه «روی» ماده اصلی معدن مهدی آباد شناخته می شود، اما مهدی آباد را نمی توان تنها محدود به روی کرد. تولید سالانه 80هزار تن کنسانتره سرب- نقره به عنوان محصول جانبی نیز از دیگر ثمرات مجتمع «مهدی آباد» خواهد شد. همچنین طی اکتشافات انجام شده، مهدی آباد «منبع» قابل توجهی مس (بیش از 300 میلیون تن) در دل خود جای داده که پیش بینی می شود در آینده صنعت مس نیز از آن بهره مند شود. استخراج باریت از پیت کنار دست معدن اصلی و همچنین استخراج روی از بخش (سابقا پرعیار) کالامین در قله معدن، از دیگر فعالیت های این مجتمع است. محسن حاجی قاسمی ، رئیس معدن، اکتشاف و فرآوری مجتمع و دانش آموخته ممتاز رشته زمین شناسی، توضیحاتی در مسیر دسترسی به نقطه بالادست بخش کالامین (ارتفاع 2363 از سطح دریاهای آزاد) می دهد. وی به کوره های پخت ماده معدنی اکسیده اشاره می کند که همچنان در برابر چشم قرار دارند و روایتگر خاطرات معدنکاری حدود 70 سال پیش هستند. شاید همین قدمت باشد که پیشتر مهدی آباد را به عنوان پروژه ای نیمه تمام معرفی کرده بود. به گفته حاجی قاسمی، همسایگی دو دوره زمین شناسی در ابتدای بخش کالامین از نکات مورد توجه معدن است به طوری که به محض رسیدن به مرز این بخش، دو دوره سازند قدیمی و جدید زمین شناسی به صورت شیاری در دل کوه، خودنمایی می کند. این بخش نمونه ای عینی برای تدریس دوره های زمین شناسی برای علاقه مندان شده است.
ذخیره معدن
معدن روی مهدی آباد به سبب میزان ذخیره، به دنیا معرفی شده و به عنوان دومین یا سومین معدن بزرگ روی جهان شناخته می شود. اکتشافات نخستین این معدن توسط شرکت صاحب نام استرالیایی انجام شده و همین امر توجه جهانی را به خود جلب کرده است. معدن مهدی آباد دارای ذخیره (زمین شناسی) 667 میلیون تنی است که از این میزان 170 میلیون تن به عنوان ذخیره قطعی روی شناخته شده که به مدت 20 سال خوراک در اختیار کارخانه های فرآوری قرار می دهد.
صفری مدیر مجتمع درباره فرآیند انتخاب سرمایه گذار می گوید: مناقصه سرمایه گذاری پروژه فوق به معنای واقعی، جهانی برگزار شد و آگهی آن در آمریکا، آفریقا، اروپا و نقاط دیگر به چاپ رسید. در نهایت، اواخر سال 95 کنسرسیومی از شرکت های ایرانی (پیشگامان صنعت سرب و روی مهدی آباد) به عنوان برنده این طرح شناخته شد و پروژه ای به ارزش تقریبی یک میلیارد دلار را در اختیار گرفت. قرارداد این طرح، در واپسین روزهای همان سال، طی مراسمی رسمی تنفیذ شد.
ساخت تجهیزات از برندهای معتبر جهانی
به گفته صفری، شرایط آن روزها به گونه ای بود که سرمایه گذار به سرعت توانست با شرکت های معتبر و برندهای جهانی قرارداد ساخت تجهیزات اصلی را امضا کند. تجهیزات غول آسایی از جمله مدار آسیا، مدار خردایش، مدار فلوتاسیون، موتور آسیا، به سرعت و با دقت بالا سفارش داده شدند. در این میان شرکت های ایرانی نیز همراه شرکای خارجی وارد قراردادهای ساخت شدند و به این صورت همزمان با دوره باطله برداری از معدن، مراحل ساخت تجهیزات اصلی در نقاط مختلف دنیا و همچنین داخل کشور انجام شد. صفری تاکید می کند: در حال حاضر تمامی آن تجهیزات وارد سایت کارخانه شده اند یا در حال فرآیند ورود به سایت مجتمع هستند.
حمل غول های پروژه
یکی از نکات مورد توجه تجهیزات اصلی کارخانه، مدت زمانی است که صرف حمل آنها از بنادر جنوبی به دامنه کوه مهدی آباد شد به طوری که انتقال برخی غول های پروژه همچون مدار آسیا ماه ها به طول انجامید تا به محل سایت برسد. البته یکی از چالش ها این بود که ارتفاع محموله بیش از ارتفاع کابل های دکل برق فشار قوی منطقه بود که این امر با همکاری اداره برق منطقه ای انجام شد و کارشناسان اداره برق، پس از خواباندن موقت کابل های برق روی زمین، امکان عبور تریلی حامل تجهیزات را فراهم می کردند.
ساختاری چابک برای پروژه یک میلیارد دلاری
از سوی دیگر نکته ای که جلب توجه می کند ساختار چابک تیم مجتمع و سرمایه گذار است. به عبارتی ارزش سرمایه گذاری یک میلیارد دلاری، زمانی برجسته تر می شود که ساختار نیروی انسانی مجتمع مورد بررسی قرار گیرد. در حال حاضر تیم 40 نفری مجتمع (به عنوان ناظر و از طرف ایمیدرو) در حال همکاری با کنسرسیوم سرمایه گذار، مشاوران و سایر پیمانکاران است. از دیگر سو، تعداد نیروی انسانی کنسرسیوم به 381 نفر و مشاوران و سایر پیمانکاران به 88نفر می رسد که این اعداد، مجموع نیروی انسانی را به 509 نفر می رساند.
75 میلیون تن باطله برداری
کنسرسیوم بخش خصوصی همچنان مشغول برداشت از معدن روی است و از ابتدای سال 96 تاکنون 75میلیون تن باطله برداری کرده و اکنون به ماده معدنی رسیده است. طول دهانه معدن به حدود 700 متر و به عمق 1665 متر از سطح دریاهای آزاد رسیده و قرار است در طول دوره بهره برداری به حداکثر 1950 متر در بخش جنوبی و 1310 در بخش غربی برسد. عمق معدن نیز به 1830 متر خواهد رسید.
اکتشاف در 2400 هکتار
انجام فعالیت های اکتشافی، همزمان با اقدامات فوق در معدن، از دیگر برنامه های جاری مجتمع محسوب می شود. به گفته رئیس معدن، اکتشاف و فرآوری مجتمع، از سال 97 اکتشاف در 2400 هکتار از مجموع مساحت معدن و نواحی مجاور، انجام شده و 500هکتار به عنوان مناطق با اولویت بالا مشخص شده اند. تا پایان سال قبل، فاز شناسایی و پی جویی به اتمام رسیده و قرار است در انتهای سال جاری (1400)، 100 هکتار به عنوان هدف نهایی برای اکتشافات تکمیلی تعیین شود. نکته قابل توجه مرتفع بودن معدن مهدی آباد است که مدیریت مجتمع با همکاری ایمیدرو، بخشی از فعالیت های اکتشافی را با همکاری فدراسیون کوهنوردی انجام داده است. در پایین دست معدن نیز فاز یک توسعه (احداث کارخانه کنسانتره) در حال اجرا است. در این فاز زیرساخت برای فاز دوم نیز انجام شده و به گفته صفری، چنین اقدامی سبب تسریع در اجرای فاز دوم (200هزار تن کنسانتره روی) می شود. فاز سوم که با استفاده از ماده معدنی اکسیده، کنسانتره و در نهایت کاتد روی تولید خواهد کرد، مراحل تست پایلوت را می گذراند و قرار است با ظرفیت تولید 400هزار تنی، لقب بزرگ ترین کارخانه تولید کاتد روی (به روش اکسیده) را در اختیار گیرد. خط انتقال آب مجتمع نیز از محل پساب شهری یزد مراحل پایانی را می گذراند. پیشتر تملک زمین ها، خرید تجهیزات، حفر کانال و لوله گذاری انتقال آب به طول 90کیلومتر از 100 کیلومتر، انجام شده است. از دیگر سو هزینه اتصال به برق سراسری برای تامین فاز یک (به میزان 25مگاوات) و همچنین قرارداد ساخت ترانسفورماتورها منعقد و ساخت تجهیزات آغاز شده است.
محیط زیست و تعلیف
مجتمع معدن سرب و روی و باریت مهدی آباد، در عین حال تلاش کرده همزیستی حیات وحش منطقه و صنعت را محقق سازد. به گفته صفری، ساخت آبشخور و تعبیه محلی برای تعلیف حیوانات منطقه، از جمله اقدامات بخش محیط زیست مجتمع است. همچنین طراحی مسیری برای عبور امن حیوانات انجام شده و مجتمع آماده همکاری و سرمایه گذاری برای اجرای پروژه فنس کشی جاده پایین دست معدن است. مدیریت مجتمع همزمان با انجام وظایف و فعالیت ها، ارتقای جایگاه نیروی انسانی را هم به پیش می برد. صفری اظهار کرد: علاوه بر تقویم آموزشی، برنامه ای هم برای کتاب خوانی برگزار می کند به طوری که هر فردی، کتابی را انتخاب می کند و پس از مطالعه، به صورت عمومی آن را ( در قالب فایل پاور پوینت) برای سایر همکاران ارائه می کند. صفری این اقدام را در راستای افزایش مطالعه و ارتقای «توان ارائه دانش» کارکنان می داند و بر آن تاکید دارد. وی می گوید: در جایی که پروژه ای عظیم در حال اجراست و تاکنون معادل 153 میلیون دلار در آن سرمایه گذاری شده، باید پرسنل نیز از مطالعه و دانش روز بی بهره نمانند و توان خود را برای ارائه و انتقال دانش افزایش دهند.
پروژه معدن مهدی آباد در همین حال انتقال دانش را به عنوان الگویی نوین در پیش گرفته و تمامی اقدامات و فعالیت های انجام شده از روزهای نخستین را گردآوری می کند. نصب دورربین های تایم لپس در نقاط مختلف مجتمع، یکی از نمادهای بارز برای به تصویر کشیدن اقدامات انجام شده در جهت انتقال دانش است.
