تجربه بانکداری قرض الحسنه با کشورهای اسلامی به اشتراک گذاشته شود

«البخاری» متخصص بانکداری اسلامی از پاکستان در دیدار با مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران گفت: تا پیش از سال 1962 میلادی بانک اسلامی در پاکستان وجود نداشت. در سال 1962 بانک های پاکستان به 2 گروه تجاری و اسلامی تقسیم شدند و مقرراتی در این زمینه تدوین شد. نخستین عقدهایی که بانک های اسلامی بر اساس آن فعالیت کردند، «مضاربه» و «قرارداد خرید» بود.
وی اظهار داشت: در سال 1992 شورای فتوا که زیر نظر دادگاه شریعت است، دستور داد که همه بانک های پاکستان باید بر اساس شریعت عمل کنند. دولت و بانک مرکزی برای اجرای این موضوع آمادگی لازم را نداشتند، زیرا از صدور ضمانت نامه و فروش اوراق، کسب سود می کردند.
البخاری افزود: پس از آن بانک مرکزی پاکستان درخواست فرجام را به دیوان عالی پاکستان داد تا مدلی را بر اساس مضاربه شکل دهد و سپس بانک مرکزی مجورهای بانکداری اسلامی را صادر کرد تا بانک های تجاری نیز دریچه مجزایی برای بانکداری اسلامی خود داشته باشند.
سودآورترین بخش فعالیت بانکی در پاکستان، بانکداری اسلامی است
وی ادامه داد: همه بانک ها دریچه بانکداری اسلامی خود را فعال کردند و اکنون سودآورترین بخش فعالیت بانکی در پاکستان، بانکداری اسلامی است. علتش این است که مردم بابت وجوهی که نزد بانک ها می گذارند، تمایلی به دریافت سود ندارند و به این طریق بانک ها با کاهش هزینه تجهیز منابع، سود زیادی کسب می کنند. منابع را نیز در قالب عقد مضاربه در اختیار فعالان اقتصادی قرار می دهند و منفعت شرعی حاصل از آن را کسب می کنند.
این متخصص بانکداری اسلامی اظهار داشت: در پاکستان مناظره ای درباره صحت این رویه وجود دارد که تجهیز منابع بدون سود است، اما بانک ها آن را در فعالیت هایی دارای سود استفاده می کنند؛ هر چند این منفعت شرعی است.
البخاری با تأکید بر کارا بودن مدل بانکداری اسلامی، گفت: بانک «میزان» که از بانک های اسلامی پاکستان است، سودی بیش از بزرگ ترین بانک های پاکستان کسب می کند.
وی تصریح کرد: در پاکستان قرض الحسنه، به معنایی که در ایران وجود ندارد، فعال نیست، اما برای آموزش دانشجویان، درباره آن توضیحاتی ارائه می شود. نیازهای خرد مردم در پاکستان از طریق صندوق هایی تأمین می شود که هر بانک ایجاد کرده است. این صندوق ها در بخش های سلامت، آموزش و... فعالند.
البخاری اظهار داشت: بانک های پاکستان منابع خود را به تشکل های مردم نهاد می دهند تا به اقشار فقیر وام هایی بدون سود پرداخت کنند. برای نیازهای خرد مالی مردم و مشاغل کوچک نیز وام ها از سوی این NGOها پرداخت می شود. بانک های پاکستان 20 درصد منابع خود را در اختیار NGOها قرار می دهند تا صرف اموری از این دست کنند و 80 درصد منابع را در کارهای تجاری صرف می کنند.
وی در پایان خاطرنشان ساخت: خوشبختانه رشد بانکداری اسلامی در پاکستان بیش از بانکداری تجاری است و برنامه ای وجود دارد که تا سال 2025 همه بانک های این کشور به طور کامل فعالیت اسلامی داشته باشند.
مدلی شبیه به قرض الحسنه در عمان اجرا شده است
در جلسه ای دیگر «مکتوم بن راشد» و «علی بن سلیمان جهضمی» از عمان با مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران دیدار کردند.
مکتوم بن راشد در این دیدار گفت: بیش از 50 درصد خدمات بانک های عمان به صورت آنلاین است. در حوزه بانکداری خرد، بانک خصوصی در عمان فعال نیست، اما 2 بانک دولتی «توسعه» و «مسکن» وجود دارد. بانک مسکن برای تسهیل خرید مسکن و بانک توسعه در حوزه مشاغل خرد فعالیت می کند. این بانک ها سرمایه خود را از دولت دریافت می کنند. بانک توسعه حدود یک میلیارد دلار سرمایه دارد.
این متخصص بانکداری اسلامی گفت: در عمان 2 نوع بانک اسلامی و کلاسیک فعالیت می کنند. کمیته شرعی بانک بر همه عقدهایی که بانک در چارچوب آن ها فعالیت می کند، نظارت می کند. تفاوت بین بانک های اسلامی و تجاری وجود دارد، این است که بانک اسلامی صرفاً پرداخت وام انجام نمی دهد، بلکه با آن ها در پروژه ای که دارند، شراکت می کند.
وی افزود: بخش خیلی ناچیز و اندکی از وام هایی که توسط بانک های عمان پرداخت می شود، به صورت قرض الحسنه است. آنچه که ما از قرض الحسنه در ایران دیدیم، بسیار شبیه به بانک توسعه در عمان است. بانک توسعه وام های خرد نیز پرداخت می کند، اما سایر بانک های اسلامی در پی شراکت با مشتریان خود هستند.
مکتوم بن راشد در ادامه به تشریح طرحی پرداخت که به بانک مرکزی عمان ارائه کرده تا چگونه کارمزد نگیرد. وی در این رابطه گفت: بانک به مشتری وام می دهد و 3 درصد کارمزد می گیرد. راه حل این است که کلاً کارمزد 3 درصد حذف شود و بانک را از نظر کارکردی به 2 بخش تقسیم کنیم. یک قسمت همان صندوقی است که وام می دهد، بخش دیگر خدماتی است که بانک ارائه می کند و به ازای آن کارمزد می گیرد.
این متخصص بانکداری اسلامی اظهار داشت: بانک بابت اعتبارسنجی و سایر خدمات خود، کارمزد دریافت می کند. اما بابت وام کارمزد ثابتی نمی گیرد. در واقع هزینه ای از مشتری بابت وام دریافت نمی شود، بلکه بانک برای ارائه خدمت به وی، کارمزد می گیرد.
کارمزد از بانکداری قرض الحسنه در ایران حذف می شود
دکتر «سید سعید شمسی نژاد» نیز در این دیدارها به بیان تاریخچه و سازوکار عملکرد بانک قرض الحسنه مهر ایران پرداخت و گفت: بانک قرض الحسنه مهر ایران در سال 1386 شمسی (2007 میلادی) و با هدف توسعه دربرگیری قرض الحسنه در بین ایرانیان تأسیس شد.
مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران گفت: سرمایه اولیه بانک 15هزار میلیارد ریال بود که به تدریج و با چند مرحله افزایش سرمایه در طول سال های گذشته، به 100هزار میلیارد ریال بالغ شده است.
وی اظهار داشت: 10 بانک بزرگ کشور از جمله ملی، ملت، صادرات، سپه، تجارت، مسکن، کشاورزی، رفاه کارگران، صنعت و معدن و توسعه صادرات سهامداران بانک قرض الحسنه مهر ایران هستند.
شمسی نژاد تأکید کرد: نخستین بانک تخصصی قرض الحسنه در ایران با هدف بهبود شاخص های عملکرد مالی کشور در زمینه عقد قرض الحسنه و فرهنگ سازی سنت پسندیده قرض الحسنه فعالیت خود را آغاز کرد.
وی در ادامه با اشاره به آمار عملکرد بانک در شاخص های مختلف، خاطرنشان ساخت: منابع بانک در حال حاضر به بیش از 210هزار میلیارد تومان می رسد. رشد منابع بانک در سال های اخیر بیشتر از رشد نقدینگی بوده که به معنای افزایش سهم بانک از بازار پول کشور است.
مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران افزود: نخستین بانک قرض الحسنه ایران تا کنون بیش از 16 میلیون فقره وام به مبلغ 3میلیون و 275هزار میلیارد ریال پرداخت کرده است (327 همت). تعداد مشتریان بانک از مرز 15 میلیون نفر فراتر رفته و تنها در یک سال و نیم گذشته بیش از 3 میلیون نفر به مشتریان این بانک افزوده شده اند.
وی افزود: نسبت مطالبات به مصارف این بانک بسیار پایین تر از استانداردهای داخلی و بین المللی و در سطح کمتر از نیم درصد است که بهترین عملکرد در بین بانک های ایرانی به شمار می رود.
مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران با اشاره به دستاوردهای بین المللی این بانک، گفت: کسب رتبه سومین بانک اسلامی جهان و بانک اول ایران در سال 2018 به انتخاب نشریه بنکر، کسب جایزه نخبه اقتصادی جهان اسلام در سال 2019 به انتخاب سازمان همکاری اسلامی(OIC) و ورود به جمع 1000 بانک برتر جهان در سال 2022 به انتخاب نشریه بنکر از جمله افتخارات بانک قرض الحسنه مهر ایران در عرصه بین المللی است.
وی تصریح کرد: بانک قرض الحسنه مهر ایران در حوزه مسئولیت اجتماعی پیشگام است. این بانک نخستین بانک ایران است که وجه التزام یا جریمه دیرکرد وام ها را به عنوان درآمد شناسایی نکرده و آن را صرف امور عام المنفعه می کند. مشارکت در آزادسازی زندانیان جرائم غیرعمد، بیمه 500هزار خانه روستایی، مشارکت در بیمه بیش از 5 میلیون خانه روستایی و خرید 25هزار قلم تجهیزات پزشکی برای مقابله با بیماری کرونا تنها بخشی از اقدامات حوزه مسئولیت اجتماعی این بانک در سال های اخیر به شمار می رود.
شمسی نژاد اظهار داشت: بانک قرض الحسنه مهر ایران جزو نخستین بانک های کشور است که پرداخت وام بدون ضامن را آغاز کرده و تا کنون حدود 608هزار فقره وام بدون ضامن پرداخت کرده و تلاش می کند در آینده ای نزدیک همه وام های خود را به صورت بدون ضامن پرداخت کند. در حال حاضر 40درصد از وام های بانک قرض الحسنه مهر ایران به صورت آنلاین و بدون مراجعه مشتری به شعبه پرداخت می شود. بانک در حال برنامه ریزی برای رساندن این نسبت به 100 درصد است.
مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران با اشاره به عرضه اوراق قرض الحسنه برای نخستین بار، گفت: علاقه مندان می توانند با خرید اوراق قرض الحسنه از طریق بازار سرمایه، نسبت به دریافت وام قرض الحسنه اقدام کنند. در این طرح ابتکاری بانک قرض الحسنه مهر ایران، مشتری از امتیاز وام بیشتری نسبت به سپرده گذاری در بانک منتفع می شود.
وی تأکید کرد: برنامه ریزی های بانک برای دست یابی به تعداد 40 میلیون مشتری است. با عنایت به سرعت رشد مشتریان این بانک، رسیدن به این عدد ظرف کمتر از 5 سال آتی، دور از انتظار نیست. «هر ایرانی، یک کارت قرض الحسنه» شعاری است که بانک می کوشد به آن جامه عمل بپوشاند.
شمسی نژاد گفت: بانک قرض الحسنه مهر ایران به سمتی پیش می رود که همه فرآیندهای بانکی همچون افتتاح حساب و ارسال کارت، بررسی و پرداخت وام از مرحله 0 تا 100 از جمله ثبت درخواست، احراز هویت و دریافت ضمانت را به صورت آنلاین انجام دهد. اکنون بخش قابل توجهی از این برنامه اجرایی شده و همچنان در حال توسعه است.
وی با اشاره به حرکت بانک در راستای حذف کارمزد، اظهار داشت: اصلی ترین متولی قرض الحسنه در ایران پیشگام حذف کارمزد ثابت و دریافت مزد خدمت به جای آن شده است. این موضوع فرآیندهای بررسی و تصویب خود را در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی می کند.
مدیرعامل بانک قرض الحسنه مهر ایران افزود: ثبت بانکداری بر اساس عقد قرض در بانک توسعه اسلامی(ISDB) یکی از اهدافی است که بانک قرض الحسنه مهر ایران به صورت جدی آن را دنبال می کند تا به عنوان الگویی به سایر کشورها نیز ارائه شود.
شمسی نژاد با تأکید بر برنامه ریزی برای ورود قرض الحسنه به سبک زندگی مردم، گفت: «کارت مهر، کارت زندگی» شعاری است که بانک قرض الحسنه مهر ایران با پی گرفتن آن، توسعه قرض الحسنه به وجوه مختلف زندگی ایرانیان را هدف گذاری کرده است؛ به طوری که همه نیازهای بانکی و مالی فرد از طریق قرض الحسنه مرتفع شود.