در طول تاریخ، جوامع انسانی با تنوع های گوناگون قومی، مذهبی، زبانی و فرهنگی شکل گرفته اند. ایران نیز با تمدنی چند هزار ساله، سرزمینی است که همواره اقوام، مذاهب، گویش ها و سنت های مختلف را در دل خود جای داده است. این ویژگی نه تنها تهدیدی برای یکپارچگی ملی نیست، بلکه سرمایه ای گرانبها برای توسعه فرهنگی، اجتماعی و انسانی کشور به شمار می آید.
با این حال، آنچه گاه انسجام ملی را تهدید می کند، نه تفاوت ها، بلکه مرزبندی های کاذب و تفرقه انگیزی است که به شکلی مصنوعی میان اقشار مختلف جامعه ترسیم می شود. این مرزبندی ها، آگاهانه یا ناآگاهانه، زمینه ساز تقابل های دروغین میان شهروندان، اقوام، گروه های سنی، جنسیتی یا طبقات اجتماعی می شوند و پیامدی جز سستی بنیان وحدت ملی ندارند.
سنن محلی؛ عامل پیوند نه جدایی
سنن محلی و آداب و رسوم اقوام ایرانی، برخلاف برخی برداشت های نادرست، نه عامل جدایی، که ابزار همگرایی فرهنگی اند. موسیقی های بومی، گویش ها، آیین های قومی و لباس های محلی، هویت های متنوعی را شکل داده اند که هم زمان، ایرانی بودن را نیز تعمیق می کنند.
در این میان، تأکید بر یکسان سازی فرهنگی، بدون توجه به این سرمایه ها، نه تنها اثربخش نیست بلکه باعث بیگانگی بخش هایی از جامعه با هویت ملی خواهد شد. راهکار درست، پذیرش تکثر فرهنگی در دل وحدت اجتماعی است؛ آنچه امام موسی صدر از آن با تعبیر «وحدت در عین کثرت» یاد می کرد.
سیاست ورزی بدون مرزهای ساختگی
نفی مرزبندی های کاذب، به ویژه در عرصه سیاسی و اجتماعی، به معنای کنار گذاشتن دوگانه سازی های مصنوعی نظیر «ما و آن ها»، «خودی و غیرخودی»، «مشارکت کننده و تحریم کننده» و امثال آن است. چنین دوگانه هایی نه تنها واقعیت جامعه متکثر ما را نادیده می گیرند، بلکه بستر بی اعتمادی، گسست اجتماعی و حتی افراط گرایی را فراهم می سازند.
همه مردم ایران، فارغ از دیدگاه، سبک زندگی، زبان یا منطقه جغرافیایی، حق دارند در اداره کشور سهیم باشند. دموکراسی واقعی زمانی محقق می شود که صدای همه شنیده شود و هیچ کس به خاطر گرایش، رأی یا منش خود، حذف یا تحقیر نشود.
رسانه، آموزش و گفت وگو؛ سه ضلع رفع تفرقه
برای عبور از دام مرزبندی های کاذب، سه مسیر اصلی باید تقویت شود:
-
رسانه ها باید از بازتولید دوگانه های تقابلی بپرهیزند و به جای تخریب، نقش آگاهی بخشی و همدلی را ایفا کنند.
-
نظام آموزشی باید به جای تمرکز صرف بر یک روایت واحد، زمینه آشنایی با تنوع فرهنگی و محلی ایران را در مدارس و دانشگاه ها فراهم آورد.
-
فرهنگ گفت وگو باید جایگزین فضای اتهام و قضاوت شود. در جامعه ای که اعضای آن به گفت وگوی صریح و محترمانه عادت کنند، سوءتفاهم ها کمتر، و درک متقابل بیشتر خواهد شد.
جمع بندی: آینده ای برای همه
ایرانِ فردا، تنها در صورتی موفق خواهد بود که همه ایرانیان احساس کنند به این سرزمین تعلق دارند و صدایشان شنیده می شود. حذف مرزبندی های کاذب و دوری از تفرقه افکنی، راهی برای بازسازی سرمایه اجتماعی و تقویت احساس تعلق جمعی است. سنت های محلی، نه موانع وحدت، بلکه پل هایی برای رسیدن به درک عمیق تر از ایران هستند؛ ایرانی متنوع، اما یکپارچه.
#حسین جواهریان
