عوامل موثر بر فرار مالیاتی

گسترش تعهدهای دولت در عرصه اقتصادی، اجتماعی و تلاش برای تحقق اهدافی همچون رشد اقتصادی، ثبات قیمتها، افزایش اشتغال و توزیع عادلانه درآمد، هزینه های دولت را با روند صعودی مواجه می نماید. تأمین مالی چنین هزینه هایی نیازمند منابع درآمدی کافی است.

بانک و صنعت، به صورت کلی میتوان درآمدهای دولت را به دو گروه عمده درآمدهای مالیاتی و غیرمالیاتی تقسیم نمود. در بودجه کشورهای صادرکننده نفت، درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده های آن به عنوان بزرگترین منبع درآمد غیرمالیاتی به شمار می آید. شواهد اقتصاد ایران نیز نشان دهنده آن است که درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی بخش قابل توجهی از درآمد دولت را تشکیل میدهد. البته وابستگی بودجه و درآمد دولت به درآمدهای ارزی همواره یکسری عواقب منفی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشته است .در مقابل، درآمدهای مالیاتی قابل قبولترین و مناسب ترین نوع آن از نظر اقتصادی است. به گونه ای که در بسیاری از کشورها درآمدهای مالیاتی در مقایسه با سایر منابع مهم درآمدی از اهمیت بیشتری برخوردار است. همچنین مالیات در جهت اجرای سیاستهای اقتصادی اعم از توزیعی، مالی و حتی هدایت اقتصاد در مسیر اهداف کلان اقتصادی مانند تثبیت اقتصادی، ایجاد اشتغال، رشد اقتصادی و بهبود رفاه اجتماعی ابزاری کارآمد به شمار می آید. به عبارت دیگر، مقایسه این منبع مهم با سایر منابع، حاکی از آن است که هر چه سهم مالیاتها در تأمین مخارج دولت بیشتر باشد، آثار نامطلوب اقتصادی به میزان قابل توجهی کمتر خواهد بود. به همین دلیل در کشورهای پیشرفته بر خلاف کشورهای در حال توسعه، مالیاتها در تأمین مخارج دولت نقش بسیار به سزایی دارند و به طور تقریبی قسمت عمده مخارج دولت از این طریق تأمین می گردد. علاوه بر تأمین مالی، دولت در جهت نیل به اهداف سه گانه خود یعنی تخصیص منابع، توزیع درآمد و ثبات اقتصادی می تواند از اهرم مالیات استفاده نماید.
البته سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در میان کشورها متفاوت بوده و میزان آن بستگی به سطح توسعه و ساختار اقتصادی آنها دارد. اگر چه فرار مالیاتی حتی در کشورهای دارای یک نظام مالیاتی به طور کامل توسعه یافته نیز مشاهده می شود، ولی این مسئله برای کشورهای در حال توسعه و آن دسته از کشورهایی که از نظامهای قدیمی جمع آوری مالیات استفاده می کنند، بحرانی تر است. فرار مالیاتی مسئله ای است که از چند جهت می تواند بر اقتصاد اثرگذار باشد. نخست اینکه،توانایی دولت را در جمع آوری مالیات و برآوردن نیازهای بودجه ای کاهش می دهد. در واقع، فرارمالیاتی با کاهش درآمدهای مالیاتی، توزیع بار مالیاتی را تحت تأثیر قرار داده و می تواند از طریق محدود کردن گزینه های مورد انتخاب دولت، سیاست مالی را با مشکل روبه رو سازد. دوم اینکه، فرارمالیاتی میتواند یکسری تبعات منفی دیگری نیز برای اقتصاد به دنبال داشته باشد. برای مثال،تحمیل بار بر بودجه دولت، با مشکل روبه رو ساختن تصمیم گیری های اقتصادی، توزیع ناعادلانه ثروت و تأثیر منفی بر پس انداز و انباشت سرمایه بخش خصوصی همراه است.
فرار مالیاتی منابع را به سمت فعالیت های غیرتولیدی سوق داده، لذا مانعی برای رشد اقتصادی به شمار می آید. در نهایت، فرار مالیاتی می تواند بر اثربخشی سیاستهای اقتصادی نیز اثرگذار باشد، زیرا اینگونه سیاستها بر اساس شاخص های رسمی همانند بیکاری، تعداد نیروی کار رسمی، درآمد، مصرف صورت می پذیرد و این در حالی است که وجود اقتصاد زیرزمینی سیاستمداران را با مشکل روبه روساخته و منجر به این می گردد که سیاست اقتصادی درست و مناسبی اعمال نگردد.

سازمان امور مالیاتی