جا ماندن ایران از بازار گاز اروپا

روسیه در حالی تکمیل خط لوله گاز نورد استریم 2 را پیش از پایان سال 2019 اعلام کرده که با توجه به عملکرد وزارت نفت، ورود ایران به بازارهای صادراتی گاز به این زودی‌ها به سرانجام نخواهد رسید.

به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت، طی چند روز آینده شاهد افتتاح و بهره برداری رسمی پالایشگاه‌های گازی فاز 13، 24-22 پارس جنوبی هستیم. هر چند که آغاز به کار این پالایشگاه‌ها به معنی برداشت بیشتر از میدان گازی پارس جنوبی در مقابل رقیب قطری ایران است، اما نگاهی به اوضاع تجارت گازی ایران در مقایسه با همسایه گازی خود، روسیه، هشداری است که نشان می‌دهد تداوم سیاست‌های داخلی بر روال موجود، منافع ملی را در آینده تحت تأثیر جدی قرارمی دهد.

به گفته محمد مشکین فام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس، میزان برداشت ایران از میدان گازی پارس جنوبی 580 میلیون مترمکعب در روز است که با تحقق برنامه‌های توسعه‌ای، این رقم تا پایان امسال با ثبت یک رکورد تازه، به بیش از 630 میلیون مترمکعب افزایش می‌یابد.

از بازارهای صادراتی گاز چه خبر؟

نگاهی به اوضاع صادرات گاز ایران نشان می‌دهد که کشور با وجود تلاش‌های بسیاری که در زمینه تولید و برداشت گاز داشته است، در حوزه توسعه صادرات این محصول استراتژیک چندان موفق نبوده است به نحوی که طی دوره فعالیتی دولت یازدهم و دوازدهم پرونده صادرات گاز به پاکستان و عمان همچنان روی میز باقی ماند و پاسکاری شد.

مذاکرات صادرات گاز به عراق هم در دولت نهم آغاز شد و نخستین قرارداد صادرات گاز به بغداد در سال 92 و چند ماه پیش از روی کارآمدن دولت یازدهم امضا شد. طبق این قرارداد خط لوله‌ای احداث شد که ظرفیت صادرات 35 میلیون مترمکعب گاز طبیعی در روز را دارد اما هم اکنون حدود 25 میلیون مترمکعب در روز به عراق صادر می‌شود

مذاکراتی که پیشتر برای صادرات گاز به بصره آغاز شده بود نیز در سال 94 به قرارداد منعقد شد و ایران برای تأمین 25 میلیون مترمکعب گاز در روز متعهد شد. این خط لوله اما با 20 درصد ظرفیت خود فعال است و روزانه 5 میلیون مترمکعب گاز به بصره می‌رساند.

مدت این قرارداد، شش ساله و ظرفیت آن 60 میلیون مترمکعب در روز است که باعث شده عراق، مشتری اصلی گاز ایران روی کاغذ باشد. با وجود اینکه اصولاً در قراردادهای صادرات گاز مدت زمان قرارداد 20 تا 25 ساله است اما این کشور به دلیل عدم چشم انداز دقیقی که در سیاست و اقتصاد خود داشت، مدت زمان قرارداد را شش ساله تعیین کرد.

غفلت از دیپلماسی گازی

احمد محبی، کارشناس انرژی با اشاره به اینکه میزان تولید گاز ایران از میدان گازی پارس جنوبی در حالی افزایش می‌یابد که حدود 5 تا 6 سال به پایان مدت زمان قرارداد صادراتی گاز ایران به ترکیه و عراق باقی مانده است، گفت: افزایش گاز تولیدی کشور پس از اینکه نیاز داخل را به بهترین شکل ممکن برطرف کرد یا باید صرف ظرفیت‌های صنعتی تازه نفس شود یا روانه مقاصد صادراتی.

وی افزود: ایجاد رفاه عمومی برای آحاد جامعه امری اجتناب ناپذیر و قطعی است، اما باید در نظر داشته باشیم مصرف خانگی و حتی مصرف نیروگاه‌های برق برای تأمین نیاز داخلی، هزینه کرد صرف است؛ در حالی که اگر این متاع با ارزش هیدروکربوری را صادرکرده یا با احداث نیروگاه‌های برق در کشورهای همسایه یک منبع دائمی صادراتی گاز ایجاد کنیم، در حقیقت گاز را به کالایی با ارزش افزوده بیشتر تبدیل کرده‌ایم و از سویی دیگر قدرت نمایی جانانه‌ای در منطقه و حتی خارج از منطقه خاورمیانه خواهیم داشت.

به گفته این کارشناس انرژی، از آنجا که قراردادهای گازی بلندمدت هستند (20 تا 25 سال) می‌توانند تضامین بین المللی مناسب و راهبردی برای بهبود و تحکیم روابط بین دو کشور شوند، از طرفی با توجه به تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، توسعه و بهره برداری از صنایعی که خوراک گازی نیاز دارند، دور از انتظار به نظر می‌رسد؛ بنابراین می‌توان گفت اولویت قراردادن توسعه صادرات گاز در حالی که رقبای گازی ما بیکار ننشسته اند، امری بدیهی و لازمالاجرا است. این در حالی است که طی سال‌های اخیر فعالیت جدی و مستمری در زمینه توسعه صادرات گاز از سوی وزارت نفت دیده نشد. گواه آن را می‌توان بی نتیجه ماندن صادرات گاز ایران به عمان و پاکستان دانست.

مزیتی به نام گاز

اکثر کشورهای حاشیه خلیج فارس (به جز قطر) کشورهای نفتی محسوب می‌شوند که عموماً یا گاز ندارند یا میزان آن بسیار محدود است. همسایگان شمالی ایران نیز بیشتر روزهای سال سرمای قابل توجهی را تجربه می‌کنند و عمده نیازهای خانگی را از طریق برق تأمین می‌کنند که نیروگاه‌های آنها می‌تواند یک مقصد پایدار صادراتی گاز به شمار رود.

محبی با تاکید بر اینکه برنامه ریزی بلند مدت ایران برای صادرات گاز به عراق و ترکیه، نفوذ به بازار گازی اروپا بود که تازه‌ترین اخبار از اوضاع خط لوله نورد استریم 2 - که قرار است در نهایت 220 میلیون مترمکعب گاز را به اروپا ببرد - نشان از حاشیه نشینی ایران از گود مقاصد صادراتی گاز اروپا دارد.

روند توسعه صادرات روسیه

اوپراتور پروژه نورداستریم 2 اعلام کرده بیش از 800 کیلومتر از این خط لوله، از اعماق دریای بالتیک عبور داده شده و بر اساس برنامه زمان‌بندی، در انتهای سال جاری میلادی به اتمام خواهد رسید. فعالیت‌های ما، طبق برنامه پیش می‌رود و همان‌طور که شرکت قبلاً وعده داده بود، قبل از پایان سال 2019 میلادی، این پروژه تکمیل خواهد شد.

این تصویر نشان می‌دهد که روند صادرات گاز روسیه علیرغم افت شدید در سال 2014، و با وجود اعمال برخی از تحریم‌ها برای این کشور، رو به رشد بوده است.

در حال حاضر بیش از 1000 نفر بر روی 20 کشتی در دریای بالتیک، بر روی این پروژه 11 میلیارد دلاری کار می‌کنند و قرار است با تکمیل این خط‌لوله، ظرفیت خط‌لوله موجود که سالانه 110 میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به اروپا صادر می‌کند، 2 برابر شود.

تکمیل و بهره برداری از این خط لوله می‌تواند به معنای آن باشد که ایران از بازار صادراتی گاز اروپا جامانده است و برای حضور یافتن در این بازار باید تلاش بیشتری به خرج دهد. بدیهی است در صورت تداوم روند فعلی، احتمال تمدید قراردادهای صادراتی موجود نیز با تردید همراه خواهد بود.