یادداشت

تمکین مالیاتی و رابطه‌ی آن با فرهنگ مالیاتی

توجه به اهمیت مالیات و درآمدهای مالیاتی در توسعه‌ی اقتصاد کشور و تحقق اهداف کلان اجتماعی، شناخت عوامل موثر بر تمکین مالیاتی و فرار مالیاتی ضرورت بسیار دارد.

بانک و صنعت، شناخت این عوامل به منظور طراحی روش‌های کارآمد برای افزایش درآمدهای مالیاتی، مستلزم درک جنبه های گوناگون رفتاری مودیان در خصوص قضاوت و تصمیم‌گیری برای تمکین مالیاتی است. از آنجا که تصمیم مودیان به تمکین مالیاتی تابعی از هنجارهای فرهنگی است، توجه به تاثیر فرهنگ اهمیت بسیاری دارد. از سوی دیگر، فرار مالیاتی و گریز از مالیات در کشورها باعث شده تا درآمدهای مالیاتی کشورها، همواره از آنچه که برآورد می شود کمتر باشد و تمامی کشورها تلاش خود را برای کنترل این دو پدیده به کار می‌گیرند. در نتیجه، یکی از مهم‌ترین راههای افزایش درآمدهای مالیاتی، تلاش برای افزایش تمکین مالیاتی است. افزایش تمکین مالیاتی نه تنها درآمد دولت را بهبود می‌بخشد، بلکه راهی برای جلوگیری از فرار مالیاتی و گریز از مالیات محسوب می‌شود.

سطح تمکین یا عدم تمکین مالیاتی را نمی‌توان از طریق شدت قوانین و مقررات و اقدامات الزام‌آور اعمال‌شده‌ی مقامات مالیاتی توضیح داد. شواهد شایان توجهی نیز مبنی بر اینکه افزایش الزامات مالیاتی می‌تواند تمکین مالیاتی را افزایش دهد، به چشم می خورد; اما به طور معمول برخی از انواع جرایم مالیاتی همچون ابزاری برای کنترل پدیده‌ی فرار مالیاتی به کار می‌روند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی با وجود حسابرسی‌های شدید و وضع جرایم سنگین، کاهش درآمد دولت‌ها از طریق عدم تمکین مالیاتی، به تهدید شایان توجهی برای اقتصاد برخی کشورها تبدیل شده است. علاوه بر این، برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند تفاوت‌های مشاهده‌شده در سطح تمکین مالیاتی بین کشورها و فرهنگ‌های مختلف، ارتباطی به تفاوت در قوانین و الزامات مالیاتی آنها ندارد. بنابراین افزایش تمکین مالیاتی، تنها منوط به استفاده از ابزار قانونی و جرایم سنگین یا افزایش حسابرسی‌های مالیاتی نیست; چراکه جرایم سنگین مالیاتی ممکن است با ایجاد محیطی ناسالم و ترویج رشوه‌خواری و فساد، به اخذ نتیجه‌ی کاملا معکوس منجر شوند. بنابراین در کنار قوانین و مقررات مالیاتی، باید عوامل تاثیرگذار دیگری نیز بر تمکین مالیاتی وجود داشته باشد. درک کامل تفاوت در رفتار تمکین مالیاتی مودیان، مستلزم درک تفاوت رفتار مالیاتی آنهاست که خود تابعی از هنجارهای فرهنگی و اجتماعی است.
در این میان، فرار مالیاتی نمی‌تواند به سادگی تشخیص داده شود و همان‌طور که بررسی‌ها نشان می‌دهد، همچنان در سطح دنیا شاهد فرارهای مالیاتی در کشورهای مختلف هستیم. هرچند که برخی صاحب‌نظران اعتقاد دارند مکانیزم تهدید و ارعاب برای جلوگیری از فرار مالیاتی کافی نیست. مودی، مالیات خود را پرداخت می‌کند یا از پرداخت آن فرار می‌کند تا به گمان خود منافعش را حفظ کرده باشد. درواقع انتخاب او بستگی به قوانین و مجازات‌های دولتی دارد. اقتصاددانان با بررسی رفتار مودیان و تمرکز بر مساله فرار مالیاتی به دنبال این نیستند که چرا برخی شهروندان مالیات خود را پرداخت نمی‌کنند; بلکه در پی این موضوع هستند که چرا برخی دیگر نسبت به پرداخت به موقع مالیات‌شان اقدام می‌کنند. به منظور افزایش سطح تمکین مودیان، ضروری‌ است جنبه‌های رفتاری آنان که منجر به پرداخت مالیات می‌شود بررسی گردد. ایدئولوژی و قوانین اجتماعی، عاملی مهم برای انگیزه بخشیدن به مودیان جهت تمکین مالیاتی به شمار می‌رود. تجزیه و تحلیل عوامل رفتاری که بر تمکین مودیان اثر می‌گذارد بر فرهنگ یا اخلاق مالیاتی مودیان متمرکز شده است.
تمکین مالیاتی، تصمیم مودی برای پرداخت و یا عدم‌پرداخت مالیات است; درحالی که فرهنگ مالیاتی، انگیزه‌ی ذاتی جهت پرداخت مالیات محسوب می‌شود. به طور ساده‌تر می‌توان گفت که تمکین مالیاتی یک نوع رفتار و فرهنگ مالیاتی نوعی گرایش به حساب می‌آید. بنابراین، درک عمیق‌تر فرهنگ مالیاتی برای روشن‌تر شدن جنبه‌های گوناگون تمکین مالیاتی اهمیت زیادی دارد. فقدان فرهنگ پرداخت مالیات یکی از موانع تمکین مالیاتی به شمار می‌رود. فرهنگ مالیاتی به معنای باورها و شناخت مردم در مورد مالیات و لزوم پرداخت آن توسط آن‌هاست. هرگاه بتوانیم ضرورت دریافت مالیات از مردم را به صورت مستدل و منطقی برای آن‌ها بیان کنیم، آنگاه می‌توان ادعا کرد که مقدمات یک فرهنگ مالیاتی خوب برای پرداخت مالیات توسط عامه‌ی مردم و در نتیجه تمکین مالیاتی به وجود آمده است. 

سازمان امور مالیاتی