نگاهی به نقش و عملکرد شرکت های لیزینگ در ایران

تحرک «لیزینگ‌های در زنجیره» در راه است

لیزینگ در تمام دنیا، یک ابزار خدمات مالی بسیار قوی برای تأمین منابع مالی خریداران کالاهای لوکس یا کالاهای ضروری گران‌قیمت است.

بانک و صنعت؛ صنعت لیزینگ در ایران در دو مقطع شکل گرفته است: یک‌بار در سال 1354 خورشیدی با مشارکت یک مجموعه فرانسوی که با بروز حوادث دوران انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مانند بسیاری دیگر از فعالیت‌های اقتصادی، معطوف به شرایط خاص حاکم بر فضای کشور و کمرنگ شد؛ دومین‌بار در اواخر دهه 70 که به‌نوعی با آغاز دوران رونق صنایع خودروسازی پا به عرصه وجود گذاشت. بر همین اساس اغلب مردم کارکرد صنعت لیزینگ را در قالب فروش خودرو تعریف می‌کنند؛ گرچه متصدیان این صنعت حتی در بخش خودرویی نیز نتوانستند به‌خوبی از این وسیله خدمات مالی استفاده کنند و صنعت لیزینگ دستخوش بسیاری از ناملایمات و فراز و فرودها شد.

تأخیر حضور مقام ناظر پولی بر ساختار شرکت‌های لیزینگ، یکی از اتفاقاتی بود که در این وضعیت افتاد. حوالی سال‌های 78 تا 79 بود که لیزینگ‌ها پا به عرصه وجود گذاشتند اما نهاد ناظر پولی کشور (بانک مرکزی) در سال 1386 آیین‌نامه مربوط به نظارت بر شرکت‌های لیزینگ را تدوین و از مسیر شورای پول و اعتبار تصویب کرد و از آن تاریخ به بعد بود که شرکت‌های لیزینگ نیز درصدد وفق دادن خود با این آیین‌نامه‌ها و اصلاح ساختار برآمدند. البته این آیین‌نامه در دی‌ماه 1395 تغییر کرد.

در حقیقت لیزینگ یک عملیات شبه‌بانکی است و این تأخیر در فرایند شکل‌گیری شرکت‌های این صنعت در ایران تا زمان تدوین و تصویب آیین‌نامه‌های نظارتی بر لیزینگ در حالی رخ داده که بانک‌ها با وجود همه انتقادات و نقایصی که وجود دارد، در طول 90 سالی که از شکل‌گیری آنها در ایران می‌گذرد، از ساختار نظام‌یافته و روال‌مندی برخوردار شده‌اند. در کنار بانک‌ها، صنعت بیمه نیز در تاریخچه بیش از 80 سال خود از یک روال و روند حرفه‌ای برخوردار شده اما صنعت لیزینگ ایران تا مدت‌ها از چنین ساختاری محروم بوده است.

اکنون اما، نیاز صنعت لیزینگ رسیدن به یک ساختار کاملاً حرفه‌ای از جنس بانک‌ها و بیمه‌ها و همچنین حضور مدیران حرفه‌ای و با پیشینه درک لیزینگی و درک دقیق از پول، خلق پول و موضوعاتی از این‌ دست است. به‌عبارت‌دیگر آینده صنعت لیزینگ در ایران منوط به چند اقدام زیرساختی ازجمله حرفه‌ای شدن ساختار این صنعت و تقویت حضور مدیران حرفه‌ای خاص صنعت لیزینگ است که اگر رخ دهد، یقیناً می‌تواند چشم‌انداز خوبی در سال‌های آتی داشته باشد.

در این زمینه اقدامات و نقش انجمن ملی شرکت‌های لیزینگ بسیار درخور توجه است و اتفاقاتی که در یک سال گذشته توسط هیئت مدیره و دبیرکل این تشکل در بخش‌های مختلف رخ داده، نشان می‌دهد صنعت لیزینگ ایران نیز حرکت به سمت ساختار حرفه‌ای را آغاز کرده که البته نتیجه بهینه این حرکت، به شدت در گرو حضور و استمرار وجود مدیران حرفه‌ای در این صنعت است.

شاید یکی از دلایلی که باعث برجسته‌سازی نقش لیزینگ می‌شود این باشد که برخلاف بانک‌ها و بازار سرمایه که تأمین منابع مالی طرف تولیدکننده را برعهده دارند، لیزینگ در تمام دنیا، یک ابزار خدمات مالی بسیار قوی برای تأمین منابع مالی خریداران کالاهای لوکس یا کالاهای ضروری گران‌قیمت است. مثلاً یک اتوبوس برای راننده‌ای که با استفاده از آن امرارمعاش می‌کند، یک کالای ضروری اما گران‌قیمت محسوب می‌شود که خرید آن با ورود لیزینگ تسهیل می‌شود؛ یعنی نقطه ورود لیزینگ به تأمین مالی خریداران، نقطه‌ای است که در بازار با یک کالای ضروری گران‌قیمت یا یک کالای لوکس ویژه مواجه می‌شویم که تأمین مالی یکباره آن توسط متقاضی امکان‌پذیر نیست.

از طرفی، فعالیت صنعت لیزینگ، برای ایجاد تحرک در بخش صنایع زیرساختی کشور، تأمین منابع مالی در حوزه حمل‌ونقل و همچنین تأمین مالی تجهیز ماشین‌آلات در صنایع مختلف می‌تواند نقش بسیار مؤثری داشته باشد. در این میان، به‌واسطه بالا بودن قیمت تمام‌شده پول در کشور ما، ساختاری که باید برای عملکرد بهینه لیزینگ‌ها تمهید کرد، استفاده از ساختار لیزینگ اهرمی است. در این ساختار، سودی که شرکت لیزینگ بابت تأمین منابع مالی از خریدار می‌گیرد، به‌نوعی بین خریدار، فروشنده و تأمین‌کننده تسهیم و تقسیم می‌شود تا این نرخ سود شکنندگی کمتری برای خریدار در برگشت پول داشته باشد و لیزینگ نیز با ریسک عدم وصول کمتری کار خود را ادامه دهد؛ گرچه از نظر راقم این سطور لیزینگ‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند و استفاده از ساختار لیزینگ اهرمی در هردوی این دسته‌ها یکسان نیست.

دسته اول، لیزینگ‌هایی هستند که در یک زنجیره تولیدی از کالاهای ضروری گران‌قیمت شکل می‌گیرند. مثلاً لیزینگ‌های خودرویی که درون مجموعه‌های تولید خودرو شکل گرفته‌اند یا لیزینگی که تدریجاً در بخش فروش لوازم‌ خانگی گران‌قیمت ضروری مانند یخچال، لباس‌شویی و... در حال شکل گرفتن است و می‌توان آنها را «لیزینگ‌های در زنجیره» نامید که در زنجیره‌ای از کسب‌وکار شکل می‌گیرند.

دسته دوم اما، لیزینگ‌های عمدتا بانکی هستند که خارج از زنجیره قرار دارند و می‌توان آنها را «لیزینگ‌های بر زنجیره» لقب داد. ازآنجایی‌که قیمت تمام‌شده پول برای این لیزینگ‌ها بسیار بالاست، شاید نسبت به لیزینگ‌های در زنجیره توفیق کمتری داشته باشند؛ چراکه خط‌مشی اصلی لیزینگ‌های در زنجیره، فروش بیشتر محصولات، کاهش موجودی انبار و ایجاد گردش نقدینگی است و اثرات عملکرد آنها، حتی اگر با افت سود یا زیان مواجه شوند، در زنجیره و در صورت‌های مالی تلفیقی، آثار جمع جبری خوبی را می‌تواند منعکس کند. اما لیزینگ‌های بانکی، باید بسیار مراقب پولشان باشند و فقط در صورتی می‌توانند به اتکای تأمین منابع موفق باشند و به زنجیره تولید و گردش نقدینگی در سطح اقتصاد ملی بپیوندند که بتوانند از یک ساختار اهرمی استفاده کنند.

در پایان می‌توان گفت یقینا در سال‌های آتی، اتفاقاتی در صنعت لیزینگ ایران رخ خواهد داد؛ چراکه از یک‌سو در خود صنعت لیزینگ این تکاپو رخ داده و اثرات آن را می‌توان در ساختار انجمن ملی لیزینگ مشاهده کرد، زیرا وقتی یک صنعت، صاحب یک سندیکا می‌شود و به دنبال ‌صدای واحد می‌گردد، می‌تواند نویدبخش آینده خوبی برای آن صنعت باشد. از سوی دیگر بازار نیز تدریجاً برای تأمین منابع مالی به صنعت لیزینگ فشار وارد می‌کند چون در بازار تقاضا وجود دارد اما خریدار به منابع لازم برای خرید دسترسی ندارد و این وضعیت، فضایی را برای تحرک لیزینگ‌ها به وجود می‌آورد.

_{ایمان فرجام‌نیا / کارشناس حوزه خدمات مالی}