تحلیلی از عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران از آینده بازار انرژی

انرژی هیدروژن و فرصت‌های آن در ایران

مهراد عباد، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران معتقد است که با توجه به بازار سوخت‌های فسیلی و پایان‌پذیر بودن آنها، هم‌چنین لزوم تولید و بهره‌برداری از انرژی پاک؛ هیدورژن آینده بی‌چون و چرای بازار انرژی خواهد بود.

بانک و صنعت،  شاید تا یک دهه پیش که انرژی هیدروژن به عنوان سوخت شاتل‌های فضاپیما کاربرد داشت، کمتر کسی تصور می‌کرد که این انرژی به سرعت جای خود را در زندگی روزمره مردم باز کند، اما حالا چند سالی است که مصرف آن گسترده شده به طوری که تاکسی‌های هیدروژنی از سال گذشته وارد ناوگان حمل‌و‌نقل درون شهری امارات شده ‌است و چین نیز به تازگی از اولین تراموای الکتریکی هیدروژنی رونمایی کرد.

انرژی هیدروژن در حال حاضر به یکی از مهمترین ترند بازار انرژی در دنیا تبدیل شده ‌است به طوری که کشورهای صاحب تکنولوژی در حال سرمایه‌گذاری عظیم روی این صنعت نوپا هستند. برخی از کشورها نیز به سمت سرمایه‌گذاری روی تولید هیدروژن از زباله رفته‌اند که علاوه بر تولید انرژی پاک، صنعت بازیافت در این کشورها را نیز بهبود خواهد داد.

در چنین شرایطی، فرصت بهره‌مندی از انرژی هیدروژن در ایران و استفاده از آن در مسیر توسعه صنعتی و اقتصادی کشور را نباید از دست داد، حال آنکه می‌دانیم دیگر منابع انرژی از جمله نفت و گاز تجدیدناپذیر هستند و ذخایر این منابع رو به اتمام است و انرژی هسته‌ای نیز هزینه‌های اقتصادی و سیاسی بالایی دارد. در چنین شرایطی انرژی هیدروژنی می‌تواند جایگزین مناسبی برای دیگر منابع انرژی باشد و این موضوع جزو رویکردهای دولتمردان ما قرار گیرد تا از شتابی که دیگر کشورها برای ورود به این عرصه جدید در پیش گرفته‌اند، عقب نمانیم.

انرژی هیدروژن نه تنها در کاهش نشر گازهای گلخانه‌ای، راندمان بالاتر نسبت به سیستم‌های موجود و البته قیمت ارزان، در مقایسه با دیگر انواع انرژی دارای مزیت است، که در بسیاری از صنایع از جمله حمل‌و‌نقل، نیروگاه‌ها برای تولید برق خانگی و صنعتی، تولید وسایل الکتریکی قابل حمل، صنایع دفاعی و هوایی و همچنین انرژی مورد نیاز در صنایع کاربرد قابل ملاحظه دارد.

در عرصه بین‌المللی نیز نگاه بسیاری از صنایع و غول‌های صنعتی و تکنولوژی به سمت انرژی هیدروژن جلب شده‌است به طوری که در سال 2017 تعدادی از شرکت‌های بزرگ بین‌المللی مانند آلستوم ، ایر لیکویید ، آنگلو آمریکن، بی‌ام‌دبلیو، دایملر، هوندا، هیوندا، شل، لینده، توتال، تویوتا و .... برای رسیدن به اهداف تغییرات آب و هوا در داووس و معاهده پاریس و همچنین گسترش استفاده از انرژی هیدروژن گرد هم آمدند و شورای هیدروژن را راه‌اندازی و سرمایه‌گذاری روی این انرژی را آغاز کردند .تخمین زده می‌شود ارزش این سرمایه‌گذاری حدود 1.4 میلیارد یورو در سال است.

بر اساس گزارش اهداف و بررسی‌های این شورا، تا سال 2030 میلادی از هر 12 خودرو در کالیفرنیای آمریکا، آلمان، ژاپن و کره‌جنوبی، یکی از گاز هیدروژن استفاده خواهد کرد. همچنین برآوردها نشان می‌دهد که تا سال 2030 میلادی یکی از 10 قطار غیرالکتریکی در جهان با استفاده از هیدروژن کار خواهد کرد. از سوی دیگر، تا سال 2050 معادل 400 میلیون خودرو، 15 تا 20 میلیون کامیون و حدود پنج میلیون اتوبوس که حدود 25 درصد از سهم بازار حمل‌و‌نقل خودرو در جهان را شامل می‌شود، از گاز و انرژی هیدروژن استفاده خواهند کرد.

آمارها همچنین نشان می‌دهد که در حال حاضر 55 میلیون تن هیدروژن در سراسر جهان تولید می‌شود و تا سال 2050 میلادی، گردش مالی بازار انرژی هیدروژن برابر با 2.5 تریلیون دلار می‌شود و می‌تواند به صورت مستقیم 30 میلیون و به صورت غیر مستقیم 15 میلیون شغل ایجاد کند .

از طرف دیگر، گاز هیدروژن می‌تواند بدون نیاز به تغییر زیرساخت‌های موجود جایگزین20 درصد از مصرف گاز طبیعی در جهان شود. همچنین تا سال 2050 حدود 12 درصد درخواست انرژی صنایع از طریق هیدروژن تامین خواهد شد که باعث کاهش یک گیگا تن CO2  خواهد شد .

این در حالی است که بررسی‌ و مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهد که تا سال 2050 برابر هشت درصد انرژی مورد نیاز ساختمان‌ها با گاز هیدروژن تامین خواهد شد که باعث کاهش 700 تن CO2  می‌شود. همچنین مصرف هیدروژن در آینده در صنایع و مصارف گوناگون مانند سیستم‌های انرژی ، مواد اولیه کارخانه‌ها، حمل‌و‌نقل و ... می‌تواند باعث کاهش چشمگیر تولید دی‌اکسیدکربن شود .

اما منابع اصلی در تولید تجاری هیدروژن عبارت‌است از سوزاندن گاز طبیعی یا سایر مواد هیدروکربنی مانند متانول و جداسازی هیدروژن آن، کارخانه‌های روغن، سوزاندن زغال سنگ و الکترولیز آب. در ایران کارخانه‌های تولید روغن خوراکی در تولید محدود هیدروژن نیز فعال هستند که در مصرف داخلی این واحدها کاربرد دارد. علاوه بر این، یک کارخانه در تبریز نیز از هیدروژن به عنوان محصول جانبی استفاده می‌کند و گاهی این محصول نیز از سوی این واحد تولیدی در بازار عرضه می‌شود. همچنین پتروشیمی اراک و نیروگاه شهید رجایی در عرصه تولید و فروش هیدروژن دستی بر آتش دارند و از بخش‌خصوصی نیز تنها یک شرکت تولید و فروش هیدروژن با ظرفیت بسیار پایین را در دست دارد.

همچنین در ایران تنها هیدروژن تا خلوص 99.999 درصد تولید می‌شود و خلوص‌های بالاتر آن مانند خلوص 99.9995 درصد و 99.9999 درصد وارد می‌شود. خلوص‌های بالاتر هیدروژن در آنالایزرهای آزمایشگاه‌های نفت، گاز و پتروشیمی کاربرد دارد. از این رو، در صنعت گاز هیدروژن در ایران، عرضه بسیار کمتر از تقاضای بازار فعلی است و در حال حاضر ظرفیت بسیار بالایی جهت سرمایه‌گذاری در این بازار برای مصارف داخلی و حتی صادرات آن وجود دارد. و این در حالی است که اگر در آینده قرار باشد که از گاز هیدروژن به عنوان سوخت استفاده شود تقاضا برای این محصول به شدت بالا می‌رود.

از این رو، هیدروژن بی‌چون‌و‌چرا آینده انرژی جهان خواهد بود و در ایران نیز باید با مدیریت صحیح و مشارکت دولت و بخش‌خصوصی، به سمت سرمایه‌گذاری در این بخش گام برداشت. امید است با همت دولتمردان و بخش‌خصوصی تلاش شود تا این سوخت پاک جایگزین سوخت‌های فسیلی که آلاینده محیط زیست هستند، شده و ارزش افزوده آن به اقتصاد کشور رمق تازه‌ای دهد.