اقتصاد پنهان یا همان اقتصاد زیرزمینی است که از آن به تعابیر مختلفی مانند اقتصاد غیررسمی، سیاه، موازی، سایه ای، ثبت نشده، گزارش نشده، نامنظم و غیرقابل مشاهده نیز یادشده است. اقتصاد غیررسمی به فعالیت بخشی از عاملان اقتصادی گفته می شود که ارزش افزوده فعالیتشان در هیچ حسابی وارد نمی شود.
بخش غیررسمی یا زیرزمینی اقتصاد به علت ماهیت پنهان و فرار از ثبت در حساب های ملی، از دید اقتصاددانان دورمانده و باعث می شود از اثربخشی تصمیمات اقتصادی اتخاذشده کاسته شده و اقتصاد از دستیابی به اهداف موردنظر بازماند. شناخت ابعاد اقتصاد زیرزمینی به این دلایل مهم است که شناخت و درک صحیح از این پدیده و علل و آثار آن می تواند تصمیم گیرندگان، سیاست گذاران و مدل سازان کلان اقتصادی را در اتخاذ سیاست های مناسب یاری رساند.
یکی از بخش های درگیر در این زمینه، نظام مالیاتی یک کشور است. چراکه بسیاری معتقد هستند افزایش در حجم اقتصاد زیرزمینی، غالبا منجر به عدم ثبت فعالیت ها در حساب های رسمی و افزایش فرار مالیاتی می شود. در بسیاری از موارد دیده شده که تولیدکنندگان کالا یا خدمات، برای فرار از مالیات، تمام یا بخشی از درآمد خود را به مراجع مالیاتی اعلام نمی کنند; یا افراد برای عدم پرداخت مالیات به سمت کار کردن در بخش های غیررسمی اقتصاد روی می آورند، این امر درباره مالیات های مستقیم و غیرمستقیم صدق می کند. داشتن اطلاعات از اندازه و ابعاد اقتصاد زیرزمینی، اهمیت فراوانی از جنبه فرار مالیاتی، سیاست های کارا جهت گسترش صادرات و واردات، اثربخشی سیاست های پولی و مالی، رشد اقتصادی و توزیع درآمد عادلانه دارد.
شناخت ابعاد اقتصاد زیرزمینی مهم است، چراکه می تواند به کاهش هزینه ها، افزایش درآمدهای دولت، دستیابی به راهکارهایی جهت تشویق صادرات، دریافت حق دولت و تأمین حق جامعه توسط دولت، تقسیم عادلانه درآمد و ثروت در بین اقشار جامعه، کاهش قاچاق و تجارت غیرقانونی، تخصیص هدفمند و مناسب منابع اقتصادی و در کل رسیدن به اهداف سه گانه تخصیص، توزیع و تثبیت کمک کند; بنابراین درک صحیح از اندازه اقتصاد زیرزمینی و علل و آثار آن می تواند برای سیاست گذاران و مدل سازان کلان اقتصادی بااهمیت باشد.
یکی از اساسی ترین راهکارهای مبارزه با اقتصاد غیررسمی، وجود یک سیستمی است که به ارزیابی و رصد کلیه خریدوفروش ها در سطح کشور بپردازد; سیستمی که اطلاعات لازم را در اختیار نظام مالیاتی قرار دهد و این اطلاعات را نظام مند کند.
سامانه پایانه های فروشگاهی مهم ترین راهکاری است که می تواند به نظام مالیاتی در این زمینه کمک کند. چراکه اطلاعات معاملات اقتصادی جمع آوری شده از طریق این سامانه یکی از ابزارها و بسترهای ضروری ایجاد شفافیت اقتصادی و مبارزه با اقتصاد غیررسمی محسوب می شود و باعث تسهیل نظارت بر فعالیت های اقتصادی اشخاص و نهادها می شود.
همان طور که گفته شد، سامانه پایانه های فروشگاهی، متضمن سلامت اقتصادی و اجتماعی در جامعه است و اعتماد متقابل بین مردم و نظام مالیاتی را افزایش خواهد داد; زیرا هم موجب افزایش اعتماد عمومی به فرآیندهای اداری خواهد شد و هم از سوی دیگر اعتماد نظام مالیاتی را به فعالیت های اقتصادی مودیان افزایش خواهد داد و درنتیجه منجر به کاهش فرار مالیاتی خواهد شد. به بیان دیگر شفافیت اطلاعات اقتصادی در سطح جامعه، فضای تفاهم، اعتماد و همکاری را میان مودیان و دولت به وجود می آورد.
در یک نگاه کلی می توان گفت: شرط لازم برای سالم بودن یک نظام اقتصادی، وجود شفافیت در ابعاد مختلف به ویژه شفافیت در عملیات مالی یک کشور است. دسترسی به اطلاعات قابل اعتماد درباره معاملات اقتصادی اولین قدم در این زمینه است. ازاین رو سازمان امور مالیاتی کشور، با پیاده سازی سامانه پایانه های فروشگاهی در نظام مالیاتی یک بستر منظم و سیستماتیک را برای رعایت عدالت و رشد و شکوفایی اقتصاد کشور راه اندازی می کنند. چراکه هدف از این سامانه، شفاف سازی اطلاعات اقتصادی، مکانیزه کردن نظام مالیاتی در کشور، تحقق عدالت مالیاتی و تکریم و رعایت حقوق شهروندان است. ازاین رو سازمان امور مالیاتی کشور برای رفاه حال مودیان و جلوگیری از اتلاف وقت آن ها اقدام به ایجاد سامانه پایانه های فروشگاهی نموده است.
