بانک و صنعت، انسان ها چون بنا بر طبیعت و طینت خود به زندگی اجتماعی روی آورده اند، نیازمند امکانات و زیرساخت هایی برای استفاده عمومی هستند و ایجاد این امکانات مستلزم هزینه هایی است که تامین آنها نیز به نوبه خود نیازمند وجود منبع درآمدی ویژه ای است. برای دستیابی به چنین منبعی از درآمد هم یکی دو راه بیشتر وجود ندارد. یکی از این راه ها فروش منابع و ثروت های طبیعی مثل نفت و معادن است که زیان ها و پیامدهای سوء آن به تجربه اکثر جوامع درآمده است و چندان نیازی به شرح و بسط ندارد. راه دیگر، استوار کردن این منبع درآمدی بر پایه مالیات است که تضمین کننده وجود منبع درآمدی پایدار برای تامین بودجه مورد نیاز اداره جامعه است.
مالیات اما زمانی راهی مطمئن و بی زیان برای اداره جامعه محسوب می شود که با رعایت برخی اصول وصول شود. رعایت عدالت و مبارزه با فرار مالیاتی از جمله مهمترین این اصول است. وقتی بنا باشد هزینه های اداره جامعه در قالب مالیات و از جیب اعضای جامعه تامین شود، عدم پرداخت مالیات و یا پرداخت ناکافی مالیات از سوی مالیات گریزان معنایی غیر از این ندارد که کسانی که مالیات حقه خود را به درستی می پردازند باید بار تامین هزینه های اداره جامعه را بر دوش کشند.
مهمترین پیش نیاز برای رعایت عدالت مالیاتی و مبارزه با مالیات گریزان این است که فرایند محاسبه و وصول مالیات بر اساس اطلاعات متقن و شفافی استوار باشد. البته نکته ای که در این میان وجود دارد این است که شفافیت این اطلاعات باشد شامل حال همه فعالان اقتصادی باشد که با بهره گیری از مواهب زندگی اجتماعی در حال انجام فعالیت های اقتصادی و کسب سود و درآمد هستند. اگر غیر از این باشد نتیجه آن می شود که گروه هایی همچون حقوق بگیران که اطلاعات دقیقی از درآمدهای آنها در درسترس است، مالیات خود را به درستی می پردازند و در مقابل کسانی با حجم تراکنش ها و درآمدهای بسیار بالاتر ممکن است از این مسئولیت اجتماعی شانه خالی کنند.
رعایت اصل عدالت مالیاتی و پیشگیری از فرار مالیاتی مستلزم این است که قانونگذاران و مسئولین امر قواعد بازی را به گونه ای تدوین کنند که از میدان بازی اقتصاد، نتیجه ای جز شفافیت اقتصادی و عدالت مالیاتی قابل حصول نباشد. نکته دیگر این است که بازیگران این میدان، یعنی فعالان اقتصادی و مودیان مالیاتی باید بدانند که هر گونه تخلفی در این حوزه به سرعت کشف خواهد شد و با قاطعیت نیز با آن برخورد خواهد شد. این شرایط در نهایت باعث قوام و استحکام یک نظام مالیاتی کارآمد خواهد شد که راه را بر هرگونه فرار مالیاتی خواهد بست.
دستیابی به چنین نظامی زمان ممکن خواهد بود مجموعه داده های مربوط به فعالیت های اقتصادی و تراکنش های مالی در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار داشته باشد. هرچه سامانه های اطلاعاتی سازمان امور مالیاتی کشور از رکوردهای اطلاعاتی و یا به اصطلاح دقیق تر از ریزداده های مربوط به فعالیت های اقتصادی و تراکنش های مالی پرتر باشد، به همان اندازه شیوه دریافت مالیات های لازم برای تامین هزینه های عمومی جامعه با شفافیت و عدالت بیشتری همراه خواهد بود و نظام مالیاتی نیز به شیوه ای هوشمندتر به ایفای وظایف ذاتی خود خواهد پرداخت.
هوشمندسازی فرایندهای نظام مالیاتی از جمله راهبردهایی است که چند سالی است به صورت جدی تر در کانون اراده و توجه دولتمردان و قانونگذاران قرار گرفته است که نمود آن را می توان در اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در سال 1394 مشاهده کرد. در متن این قوانین، تکالیف قانونی زیادی بسیاری از نهادها و سازمان ها پیش بینی شده که بر مبنای آن، موظف به ایجاد سامانه های اطلاعاتی مورد نیاز سازمان امور مالیاتی شده اند.
سازمان امور مالیاتی کشور نیز به عنوان سازمانی که مجری قوانین تصویب شده در حوزه مالیاتی است، کوشیده است با استفاده از ظرفیت های پیش بینی شده در متن قانون هم در جهت الکترونیکی کردن فرایندهای مالیاتی بکوشد و هم بکوشد با جمع آوری ریزداده های مورد نیاز راه را برای ایجاد یک نظام مالیاتی هوشمند و تمام الکترونیک مهیا کند.
اما باید به این نکته توجه کرد که هوشمندسازی نظام مالیاتی در نهایت پیامدهایی خواهد داشت که همه اعضای جامعه و نسل های بعدی را بهره مند خواهد کرد. پس بیهوده نخواهد بود اگر بگوییم کمک به ایجاد نظام مالیاتی هوشمند مسئولیتی همگانی است و همه ما در هر جایگاهی که هستیم باید به تکالیف قانونی خود در این حوزه عمل کنیم. بدیهی است که در این شرایط عامه مردم چشم به نخبگان و گروه های مرجع خود دارند و رفتارها و میزان مسئولیت پذیری آنها را الگوی خود قرار خواهند داد. اگر فعالان اقتصادی عمده، نخبگان و گروه های مرجع به مسئولیت ها و تکالیف قانونی خود در این حوزه عمل کنند، علاوه بر دستیابی به یک نظام مالیاتی هوشمند، اعتماد عمومی نیز در جامعه بیش از پیش قوام خواهد یافت و این همه، ثمراتی خواهد داشت که همگان به خوبی به آنها واقفند و آگاهی از آنها نیازمند هیچ شرح و تفصیلی نیست.
سازمان امور مالیاتی
