به گزارش پایگاه تحلیلی خبری بانک و صنعت به نقل از اتاق بازرگانی تهران، سازمان‌های مردم نهاد حوزه مبارزه با فساد که اکنون برای انسجام فعالیت‌های خود یک شورا تشکیل داده‌اند، چندی قبل پیشنهاد داده بودند که روز بیستم دی ماه، سالروز شهادت میرزا تقی‌خان امیرکبیر، به عنوان روز ملی حمایت از پاکدستی و مبارزه با فساد نامگذاری شود. این تشکل‌ها در این روز با دعوت از مسوولان بخش خصوصی، دولت و حاکمیت هر ساله همایشی نیز با عنوان همایش مبارزه با فساد در مدرسه دارالفنون که از یادگارهای امیرکبیر است برگزار می‌کنند که اتاق تهران نیز در برگزاری این رویداد همکاری دارد و از آن حمایت می‌کند.
در چهارمین دوره این همایش که غروب 29 دی ماه برگزار شد، ضمن اشاره به خدمات امیرکبیر در زمینه مبارزه با فساد و ایجاد سرمایه اجتماعی، به آخرین دستاوردهای تشکل‌های مردمی و انجمن‌های علمی حوزه مبارزه با فساد نیز اشاره شد.
حسن عابدی جعفری، دبیر این همایش و عضو سابق هیات نمایندگان اتاق تهران، در ابتدای این همایش گزارشی از آنچه طی یک سال گذشته در حوزه مبارزه با فساد توسط انجمن‌های مردم‌نهاد انجام گرفته است، ارائه کرد و گفت: نهال شورای تشکل‌های مردم‌نهاد که چهار سال پیش به توصیه ولی‌الله خبره، قائم‌مقام سابق سازمان بازرسی شکل گرفت، امروز به درخت تناوری تبدیل شده است که سایه‌سار آن هر مبارز با فسادی را پوشش می‌دهد.
او با اشاره به اینکه تشکل‌های عضو این شورا در حوزه‌های پیشگیری، پایش، بازدارندگی و مبارزه با فساد فعالیت می‌کنند، ادامه داد: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران به نمایندگی از بخش خصوصی تا جایی پیش رفته است که یک کمیسیون اختصاصی در این حوزه با عنوان «حمایت قضایی و مبارزه با فساد» ایجاد کرده است. اتاق تهران در 5 سال گذشته به طور مستقل و متناوب، مراسم روز جهانی مبارزه با فساد را در نهم دسامبر برگزار کرده است. افزون بر این، اتاق بازرگانی تهران، طرح بنگاه سالم و اتاق سالم را نیز وجهه همت خود قرار داده است.
عابدی جعفری با اشاره به آنچه نوآوری شورای تشکل‌های مردم‌نهاد مبارزه با فساد می‌خواند عنوان که در همایش سال جاری، حوزه رسانه و انجمن‌های علمی نیز مشارکت داشته‌اند. او ادامه داد: همچنین ما در نشست‌هایی با ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی هشت کارکرد تخصصی را تعریف کرده و قرار است با محوریت فرمان رهبری در مبارزه با فساد به قوای سه‌گانه کمک کنیم. به عنوان مثال قرار است با مجلس درباره تدوین لوایح مبارزه با فساد همکاری داشته باشیم.
او با اشاره به همکاری‌های این شورا با قوای سه‌گانه در مسیر مبارزه با فساد گفت: شورای تشکل‌های مردم‌نهاد حوزه مبارزه با فساد، برای سال 1399 ظرفیت‌های جدیدی را شناسایی کرده و ظرفیت‌های موجود در امر مبارزه با فساد را نیز تقویت خواهد کرد. در عین حال انسجام بیش از پیش تشکل‌ها و تقویت آنها در دستورکار قرار خواهد گرفت. خون پاک امیرکبیر مسیر مبارزه با فساد را آبیاری کرده و هنوز گرمابخش این مبارزه است.
راهکارهای شش‌گانه امیرکبیر برای بهبود سرمایه اجتماعی قاجار
در ادامه این همایش دبیرکل اتاق بازرگانی تهران پشت تریبون قرار گرفت تا به برخی اقدامات امیرکبیر برای ارتقای سرمایه اجتماعی حکومت قاجار اشاره کند. بهمن عشقی با اشاره به اینکه همایش روز ملی مبارزه با فساد، مصادف با سالگرد 168 سالگی شهادت امیرکبیر است، گفت: بحث‌های گوناگونی در مورد امیرکبیر وجود دارد، عده‌ای امیر را در هاله‌ای از قداست و فاقد ایراد می‌بینند و عده‌ای این ایراد را به او وارد می‌دانند که جبر زمانه را به درستی درک نکرد و البته بسیاری او را به این متهم می‌کنند که آن‌چنان دموکرات نبود و تلاش کرد یک سیستم استبدادی را برخلاف حکومت چهار ساله‌اش پایه‌ریزی کند. در عین حال، یک عده نیز در همان زمان تلاش می‌کردند که او را به عنوان نهاد رقیب سلطنت معرفی کنند. بنابراین طیف گسترده‌ای از اظهارنظر‌ها در مورد رفتار و رفتار میرزا تقی‌خان وجود دارد.
او با بیان اینکه بحث در مورد امیر پرمحاربه است، ادامه داد: حتی فرزاندان قاتل او هم روایت‌های مختلفی از امیرکبیر دارند. به نحوی که محمدحسین اعتمادالسلطنه که صاحب صدرالتواریخ است، قتل امیرکبیر به دست پدرش را اقدا‌می صحیح می‌پندارد و اما عبدالعلی‌خان ادیب الممالک فرزند دیگر قاتل امیرکبیر، اقدام پدر را نقد کرده و می‌گوید پدرم مرتکب قتلی شد که بدنا‌می را برای خود در تاریخ ایجاد کرد.
عشقی با اشاره به عملکرد امیرکبیر در حوزه مبارزه با فساد گفت: به یاد می‌آورم که پیش از این در مورد دقت نظر امیر در مبارزه با فساد گفتیم. گفتیم که حتی بسیاری از اقدامات امیر امروز به افسانه می‌ماند که اگر قرائن و شواهدی بر اثبات آن وجود نداشت حتما بیان آن گزافه‌گویی می‌نمود. اما اجازه دهید، امروز میدان بحث و ارزیابی از کرده‌های امیرکبیر را از عرصه مبارزه با فساد به عرصه خلق سرمایه اجتماعی برای دولت قاجار منتقل کنیم.
دبیرکل اتاق تهران با بیان اینکه امیرکبیر قبل از صدارت کسب مقبولیت کرده بود، ادامه داد: امیر قبل از صدارت خود در حدود سال 1226 و قبل از اینکه ولیعهد جوان را به تهران بیاورد و مراسم تاجگذاری به همت او انجام شود، نزد ایل قاجار صاحب یک سرمایه اجتماعی بود. چنانکه وقتی اراده کرد که شاه را به ایران بیاورد پولی در بساط نداشت و در حین سفر به تهران با اعتبار شخصی30 هزار تومان از تجار تبریزی قرض گرفته و هزینه سفر به تهران را تامین می‌کند.
عشقی در ادامه به بخشی از اقدامات میرزا تقی‌خان اشاره کرد و گفت: در سال 1018 با وجود آنکه معاهده قصرشیرین میان ایران و امپراطوری عثمانی منعقد شده و محدوده مرز ایران و عثمانی روشن شده اما نزاع‌ها همچنان باقی بود. به طوری که در سال 1200 شمسی (1821 میلادی)، سلطان محمد دوم، پادشاه عثمانی، به ایران حمله می‌کند و ارتش عثمانی از سپاه فتحعلی شاه شکست می‌خورد. این شکست زمینه تداوم مذاکرات ایران و امپراطوری عثمانی را فراهم می‌کند. در سال 1224 شمسی معاهده ارزنه‌الروم منعقد می‌شود. بدین ترتیب، امپراطور عثمانی محدوده‌ای به طول 1800 کیلومتر از قطور تا خرمشهر را به عنوان مرز بین‌المللی ایران به رسمیت می‌شناسد. دولت عثمانی نه فقط به استیلای ایران بر خرمشهر بلکه کشتیرانی در اروندرود را نیز به رسمیت می‌شناسد.
دبیرکل اتاق تهران در ادامه به شرایط اجتماعی ایران در زمان به روی کار آمدن امیرکبیر اشاره کرد و گفت: ظهور میرزا تقی‌خان با خاتمه عهد محمد شاهی و میرزا آغاسی و البته اوج ضلالت حکومت قاجار مصادف است. یعنی حکومت قاجار از سرمایه اجتماعی تهی شده بود و اگرچه محمد شاه تلاش کرد ذلت ناشی از دو عهدنامه گلستان و ترکمنچای را پاکسازی کند اما نتوانست. حکومت رمال‌مآب آغاسی هم به وضعیت نامساعد آن روزگار افزوده بود. به عبارت دیگر، مردم از حکومت قاجار عاصی بودند و اگر حکومت قاجار 60 الی70 سال بعد نیز تداوم یافت به دلیل پتانسلی است که امیرکبیر در خلال چهار سال صدارت خود ایجاد کرد.
او در ادامه به شش اقدام امیرکبیر برای کسب سرمایه اجتماعی و افزایش استطاعت حکومت پرداخت و گفت: نخستین اقدام او، تنظیم دخل و خرج کشور و ایجاد توازن در پرداخت‌های دولت و درآمد‌های آن در سال 1227 بود. حسب پاره ای از شنیده‌ها، او برات‌های ناوصول دوره محمد شاهی که بالغ بر 2 کرور تومان بود (در فارسی یک کرور معادل 500 هزار تومان بوده است) را بررسی مجدد کرده و اقدام به پرداخت و تسویه آن کرد. امیرکبیر، تنظیم حساب دخل و خرج و شفاف‌سازی بودجه را عامل افزایش استطاعت حاکم و لذا افزایش سرمایه اجتماعی می‌داند.
به گفته عشقی، دومین اقدام امیرکبیر در راستای ارتقای سرمایه اجتماعی حکومت، تنظیم قوانین ضروری در عصر حکومت بی‌قانونی بود. اولین قانونی که امیر وضع کرد، تنظیم مقررات جاری در پرداخت هزینه‌های لشگر و حذف اختیار امیر لشگر در اعمال ضابطه سور و سات بود. قرن‌ها بود که لشگریان در ایران به زور از رعیت غله و خوار و بار تامین می‌کردند که امیر به کلی آن را قدغن کرد و بدین ترتیب دریافت پیشکش توسط عوامل دولت را ممنوع کرد. او افزود: اصولا با ایجاد ارکان لشگر، ارتش ایران در عهد امیر، صاحب واحدی به نام لجستیک شد (نه با عنوان امروزی بلکه مشابه آن) تا در صورت لزوم با تعیین ارزش غله مورد نیاز و پرداخت وجه آن، نسبت به خرید غله از رعیت اقدام کند.
عشقی گفت: سومین اقدام امیر کبیر، رفع آثار اقتصادی ناشی از بندهای مشخصی از معاهده ترکمنچای بود. گرچه حدود 30 سال از عهدنامه می‌گذشت، اما تفسیر سفارت روس از فصل دهم عهدنامه، منجر به تجارت انحصاری در کشور شده بود. امیر کبیر به روش کاملا دیپلماتیک و بدون سرشاخ شدن با روس‌ها، فصل 10 این عهدنامه را منسوخ کرد. او در عین حال، معتقد به شکل‌گیری سرمایه‌داری صنعتی در ایران بود و از این رو، در حفظ ذخایر طلا و نقره کشور که ابزار تجارت جهانی آن زمان به شمار می‌رفت، خودکفایی صنعتی را مدنظر قرار داد. چنانکه اولین قرائن سرمایه‌داری صنعتی کنترل شده در ایران در عصر صدارت امیرکبیر ظهور کرده است.
او افزود: اقدام بعدی امیرکبیر، حذف القاب ناشی از تبعات حکومت اریستوکراسی بود. بهره‌مندی خاندان قاجار، فرزندان و نوادگان از القاب، اولا موجب تفاخر اجتماعی شده بود و در عین حال، باعث دریافت مستمری ناعادلانه بود. پس امیرکبیر، حذف القاب را مورد توجه قرار داد.
«نظارت دقیق و افسانه‌گونه بر رفتار پرسنل دولت» و «انتشار روزنامه وقایع‌التفاقیه برای تبیین مواضع دولت» از دیگر اقدامات میرزا تقی‌خان بود، که دبیرکل اتاق تهران به آن اشاره کرد. او با بیان اینکه روزنامه وقایع‌التفاقیه، به دور از مداهنه اتفاقات کشور را روایت می‌کرد، توضیح داد: امروزه مورخان ایرانی، دوران رشد ایران در خلال صدارت امیر را با رشد ژاپن در عصر امپراتوری میجی مقایسه می‌کنند. جالب اینکه، انتشار روزنامه وقایع‌الاتفاقیه30 سال قبل از انتشار روزنامه مینیشی شیمبون در سال 1251 در عصر امپراطور میجی آغاز شد که هنوز نیز چاپ آن ادامه دارد. فقر جامعه شهری و ماهیت طبقه متوسط در ایران به نوعی اسباب رشد ژاپن را فراهم می‌آورد و همین ضعف در ایران اسباب، قتل میرزا تقی‌خان را فراهم کرد. البته باید به این نکته توجه کرد که دوران امپراطور میجی 45 سال و دوران امیر 4 سال به طول انجامید.
او ادامه داد: نکته قابل تامل آن است که اگر امروز هم اقشار جامعه در خصوص چگونگی خلق سرمایه اجتماعی برای دولت مورد پرسش قرار گیرند، موارد شش‌گانه امیرکبیر نکات بارزی است که عموم مردم به اجرای دقیق آنها اشاره خواهند کرد. همچنین در رد اتها‌م استبداد که به میرزا وارد شده است، جمله معروف او بعد از عزل راهگشاست که می‌گوید: «در سر خیال کُنسطیطوسیون داشتم مجالم ندادند.» این بدان معناست که امیرکبیر به تاسیس مجلس می‌اندیشیده است.
بهمن عشقی در خاتمه به این نکته اشاره کرد که اقدامات امیرکبیر، تلاشی برای ارتقای سرمایه اجتماعی حاکمیت و تجدید و بازآفرینی قدرت ایرانی بوده است. امیدوارم این درسی برای ما باشد که امروز به شدت نیازمند بازآفرینی قدرت هستیم.
مبارزه با فساد علمی
در ادامه این همایش، محمد جلالی، استاد دانشگاه و رئیس کمیسیون نظارت بر انجمن‌های علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز در این همایش با بیان اینکه زمینه مساعد مبارزه با فساد، آزادی در دو محور آزادی بیان و رسانه و آزادی‌های گروهی و تشکیلاتی راهگشا خواهد بود، از وجود 400 انجمن علمی در وزارت علوم و حدود 200 انجمن علمی تحت نظارت وزارت بهداشت خبر داد و گفت: البته حدود نیمی از این انجمن‌ها فعال هستند و ما قصد داریم، نقش این انجمن‌ها را در مبارزه با فساد افزایش دهیم. در نخستین گام نیز به حوزة فساد علمی ورود کرده‌ایم.
جلالی همچنین از آمادگی انجمن‌های علمی برای گام نهادن در مسیر مبارزه با فساد خبر داد.
امیر ابتدا علف‌های هرز را هرس کرد
سید محمود دعایی، مدیرمسئول موسسه اطلاعات، نیز طی سخنانی به تبیین نقش امیرکبیر در تاریخ ایران پرداخت. او در بخشی از سخنان خود گفت: امیرکبیر پیش از آغاز برنامه‌های آموزشی و اصلاحات اقتصادی و نظام‌مندی قشون جدید در ایران، به سراغ فساد و بانیان اصلی تباهی و خرافه و دزدی و سوءاستفاده و اجحاف به مردم رفت. او می‌دانست که اگر نخست علف‌های هرز را هرس نکند، به‌زودی فرق میان خار و گل، گیاه سمی و دارویی از بین خواهد رفت و میان خاشاک و ثمرات نمی‌توان فرق نهاد. پس باید پیش از توسعه و تمهیدات ضروری برای تحول و ترقی، مبارزه با فساد را آغاز کرد و از همین جا بود که دشمنی‌های دامنه‌دار آغاز شد.
او ادامه داد: سال‌ها پیش از برقراری مشروطیت، امیرکبیر عملاً دولت را مسئول امور و پاسخگویی مسائل نشان داد و شاه را با حفظ احترامات سنتی ناظر بر امور دانست. دخالت شاه مستبد و دارای اختیارات بی‌حد و حصر که در هر امری دخالت کرده و در هر زمینه‌ای فرمان صادر کند، یکی از بلایای کشور و از بزرگترین دلایل انحطاط و واپس‌ماندگی بود که امیر با نفوذ عمیق عاطفی در شخص ناصرالدین‌شاه مانع دخالتش در امور می‌شد. امیر خود را شخص اول یا دوم کشور نمی‌دانست، بلکه خود و دولتش را کارگزارانی امین می‌شناخت که وظیفه‌شان خدمت به مردم است و نه سوار شدن بر ایشان. این گونه بود که بزرگترین خدمت سیاسی را در مدت کوتاهی انجام داد.
در ادامه این گردهمایی، علی اصغر عمیدیان، مدیرعامل موسسه حفاظت از داده و شفافیت داده از طرحی موسوم به «داده‌کاوی» که برای ارتقا شفافیت قابل استفاده است، رونمایی کرد. همچنین مهدی سنایی، مدیرعامل اندیشکده شفافیت برای ایران نیز به معرفی سامانه رصد شفافیت شهرداری‌ها و شورا‌ها پرداخت.
پس از آن نیز دو میزگرد به منظور بررسی علل عدم اجرای قوانین مبارزه با فساد و سازوکارهای مطالبه‌گری مردم در مورد فساد با حضور نمایندگان سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد برگزار شد. در خاتمه این همایش نیز بیانیه یازده بندی این همایش قرائت شد.
