بانک و صنعت، بدون اصلاح ساختار و سازمان کار در واحدها و شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو، هرگونه تغییر مدیران و حتی انتصاب برجسته‌ترین مدیران نیز اثربخشی لازم را نخواهد داشت. بر این اساس در حال حاضر عملاً امکان سازماندهی یک مرجع واجد اقتدار لازم که از عهده همه تصمیم‌گیری‌های لازم برای انجام فعالیت‌های جامع و به‌هم پیوسته مدیریت آب کشور برآید، وجود ندارد.
آسیب شناسی وضعیت موجود
- مشکلات ساختاری مدیریت در محورهای زیر خلاصه می‌شود:
- فقدان واحد سازمانی منسجم در سطح معاونت وزیر برای انجام وظایف تنظیم‌گری (Regulatory) و نظارتی امور آب و تبعات و آثار آن
- مستقر نبودن مدیریت به‌هم‌پیوسته منابع آب کشور و تبعات ناشی از آن
- نادیده گرفتن اصول و مبانی علمی لازم در طراحی و تدوین ساختار آب
- نظام‌مند نبودن تشکیلات استانی وحوضه‌ای امور آب و تبعات و آثار آن
ساختار سازمانی پیشنهادی
ساختار باید شامل ظرفیت لازم برای ایجاد یک فرآیند جامع مبتنی بر یادگیری، تحلیل و مدیریت دانش به‌منظور ارتقای کارآیی آن باشد. سامانه نظارت و کنترل فعالیت بخش‌ها و دستگاه‌های مختلف به‌منظور تضمین و هدایت فعالیت‌های مختلف به‌سوی هماهنگی مطلوب و ثمربخش. سازوکار هماهنگ‌کننده قوی با پشتوانه قانونی مستحکم و نظارت مداوم باید ایجاد شود تا بتواند نظرات همه ذی‌نفعان و ذی‌مدخلان بخش‌های مختلف را به روش مناسبی در تصمیم‌گیری‌ها اعمال نموده و سازگاری در تصمیم‌ها و جامعیت فعالیت‌ها را تضمین کند.
روابط سازمانی بین واحدهای سازمانی استانی، حوضه آبریز و سطح ملی باید به گونه‌ای تعریف شود تا به‌هم‌پیوستگی مدیریت آب با مدیریت محیط زیست، ارتباط نزدیک بین مدیریت منابع آب و برنامه‌ریزی جامع منطقه‌ای و طرح جامع آمایش سرزمین برقرار شود.
تجربیات جهانی نشان می‌دهد که در کشورهای پیشرفته برای کارایی و عملکرد بهینه نهاد مدیریت آب دو نوع نهاد "تنظیمی -نظارتی" و دیگری نهاد "توسعه‌ای– بهره‌برداری" در نظر گرفته شده است.
وجه تمایز نهاد "تنظیم‌گری – نظارتی" با نهاد "توسعه‌ای – بهره‌برداری" آب کشور
چنان‌که بیان شد به‌طورکلی دو نوع نهاد در ارتباط با مدیریت آب وجود دارد که یکی نهاد "تنظیمی- نظارتی" و دیگر نهاد "توسعه‌ای – بهره برداری" نامیده می‌شود.
وجه تمایز این دو نهاد ناشی از این حقیقت است که نهاد تنظیمی– نظارتی بیشتر از ماهیت نهادهای سیاست‌گذاری و تنظیم‌کننده که فعالیت اشخاص حقیقی و حقوقی نهادهای توسعه – بهره برداری و سازمان‌های دولتی مرتبط با بهره‌برداری از منابع آب را هماهنگ می‌کند، برخوردار است؛ درحالی‌که هدف اصلی نهاد توسعه‌ای– بهره‌برداری، توسعه و بهره‌برداری عملیاتی از آب و در برخی موارد توسعه بهره‌برداری از منابع مرتبط با آب مانند احداث تأسیسات آبی، شبکه‌های آبرسانی، انتقال و توزیع نیز هست.
نهادهای توسعه‌ای – بهره‌برداری اغلب از کارکردهایی با ویژگی تنظیمی یا هماهنگ‌کننده نیز برخوردار هستند. این کارکردها نسبت به فعالیت‌های توسعه‌ای و بهره‌برداری در درجه دوم اهمیت قرار دارد و در واقع تسهیل‌کننده فعالیت توسعه و بهره‌برداری محسوب می‌شوند. نهادهای تنظیمی – نظارتی نیز گاهی در برخی نواحی یا برای مدت محدودی فعالیت‌های توسعه‌ای انجام می‌دهند که نسبت به کارکرد تنظیمی و نظارتی آنها در درجه دوم اهمیت قرار دارد.
گزینه مطلوب آن است که معاونت تنظیم‌گری و نظارتی در امور آب و آبفا شامل دفاتر ذیل در ستاد وزارت نیرو مستقر شود:
- دفتر برنامه‌ریزی و نظارت آب و آبفا
- دفتر ضوابط فنی و استانداردهای آب و آبفا
- دفتر تنظیم مقررات و نظام‌های بهره‌برداری آب و آبفا
طبق این پیشنهاد، شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران با ساختار جدید حوضه‌ای، با رویکرد مدیریت به‌هم پیوسته منابع آب تشکیل شده و ریاست هیئت مدیره آن برعهده معاون تنظیم‌گری و نظارتی در امور آب و آبفای وزیر نیرو خواهد بود و مدیرعامل آن نیز به پیشنهاد معاون وزیر و توسط وزیر نیرو تعیین می‌شود. در عین‌حال شرکت مادر تخصصی مهندسی آب و فاضلاب کشور نیز با شرایط مشابه تجدید سازمان خواهد شد.
گزینه مطلوب دوم آن است که علاوه‌بر تشکیل معاونت وزارتی تنظیم‌گری و نظارتی در امور آب و آبفا و دفاتر مربوطه در ستاد وزارت نیرو، معاونت دیگری با عنوان معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب در محل شرکت مدیریت منابع آب مستقر شود که وظایف توسعه و بهره‌برداری در امور آب را بر عهده خواهد داشت. شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به دلیل گستردگی حیطه وظایف خود، کماکان به‌صورت مادر تخصصی به شکل فعلی باقی خواهد ماند و مدیرعامل آن به پیشنهاد معاونان وزیر و توسط وزیر نیرو تعیین می‌شود.
نکته حائز اهمیت در این گزینه، لزوم هماهنگی و هم‌افزایی در دو معاونت نامبرده است، به‌طوری‌که معاونت ستادی به‌رغم ساختار فشرده و عدم دسترسی به مزایای طرح‌های اجرایی، بتواند وظایف حاکمیتی و اختیارات تنظیم‌گری خود را مطابق با اهداف از پیش تعیین‌شده انجام دهد. در عین‌حال معاونت مستقر در شرکت مدیریت منابع آب نیز در چارچوب سیاست‌ها، برنامه‌ها، ضوابط فنی و نظام‌های بهره‌برداری ابلاغ شده از سوی معاونت تنظیم‌گری و نظارتی، وظایف توسعه‌ای و بهره‌برداری خود را انجام دهد. پاسخگویی به معاونت تنظیم‌گری و نظارتی در خصوص اجرای برنامه‌های ابلاغی نیز در شرح وظایف این معاونت تعریف می‌شود.
به‌این ترتیب، اصلاح ساختار بخش آب در وزارت نیرو، اثربخشی لازم در تصمیم‌گیری برای انجام فعالیت‌های جامع و به‌هم‌پیوسته مدیریت آب کشور را فراهم خواهد کرد.
هدایت فهمی، معاون مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو
