آسیب شناسی صادرات غیرنفتی در ایران

به گزارش بانک و صنعتبه نقل ازمرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز در گزارشی، با عنوان «گزارش نخست آسیب شناسی صادرات غیرنفتی در ایران»، روند صادرات غیرنفتی در اقتصاد ایران را بررسی کرده است.

این مرکز در گزارش خود، از زوایای مختلف آماری، موارد مرتبط با صادرات ازجمله ارزش دلاری و سهم عمده کالاهای صادراتی، طبقه بندی سهم کالاهای صادراتی به تفکیک کدهای HS، شرکای تجاری عمده و تحلیل سهم آنها از تجارت خارجی ایران، ارزآوری کالاهای صادراتی، محاسبه شاخص های تمرکز کالاهای صادراتی و سایر موارد نیز تحلیل شده است.

براساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس خلاصه یافته های اصلی این تحقیق به شرح ذیل است:

1. برنامه ریزی برای حفظ بازار صادراتی و توسعه صادرات کالا و نیز احصای مسائل و مشکلات موجود در سر راه صادرات غیرنفتی، مستلزم شناخت وضعیت موجود امکانات صادراتی از یک سو و مشتریان خارجی ازسوی دیگر است.

2. ارزش دلاری صادرات غیرنفتی طی سال های 1380 تا 1397 از 4/2 میلیارد دلار به 44/7 میلیارد دلار رسیده است. به عبارت دیگر، طی هفده سال، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی با نرخ رشد متوسط سالیانه 16/23 درصد 10/6 برابر شده است.

3. بررسی ‏های آماری نشان می‏ دهد که طی سال های 1380 تا 1397 در سال 1387 بیشترین بازار صادراتی از نظر تعداد با 170 کشور قرار داشته و کمترین آن هم مربوط به سال 1393 با 140 کشور است. با این حال، روند کلی نشانگر کاهش تعداد کشورها یا بازارهای هدف در این سال هاست.

4. الگوی صادرات ایران از نظر شرکای تجاری الگوی نامتقارنی است. منظور از عدم تقارن، این است که تعداد کمی‏ از کشورها سهم بالایی در تجارت ما دارند و تعداد زیادی از آنها سهمی ‏بسیار اندک. در سال 1380 از میان 163 کشور دارای رابطه تجاری با ایران، تعداد هشت کشور (یعنی 4/9 درصد از کشورهای طرف معامله ما) بیش از نیمی ‏از ارز حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی را عاید کشورمان ساخته اند و کمتر از نیم دیگر این درآمد ارزی از 155 کشور باقی مانده حاصل شده است.

5. سهم چهار کشور امارات متحده عربی، چین، عراق و جمهوری کره، مجموعاً بیش از ارزش صادرات به 145 کشور دیگر به‎عنوان مقصد کالاهای صادراتی ایران در سال 1397 بوده است. این تمرکز نسبتاً شدید در بازارهای هدف صادراتی می‏ تواند برای کشور یک تهدید تلقی شود.

6. روند حرکت ما در طول زمان در جهت توسعه صادرات در بخش کالاهای غیرنفتی، به تمرکز بر برخی کشورها انجامیده است. به عبارت دیگر، در طول زمان، رابطه تجاری ما با کشورهای مختلف به طور یکسان رشد نکرده است.

7. با در نظر گرفتن، ارزش صادراتی گروه های کالایی برحسب قسمت در نظام HS مقدار شاخص تمرکزگرایی هیرشمن برای دوره زمانی 1396-1380 به طور متوسط به عدد 0/38 می رسد که نشان از تمرکز نسبی بالای صادرات است.